Rủi ro nếu không tuân thủ EUDR: Hậu quả & Cách phòng tránh 

Quy định Chống Phá Rừng của EU (EUDR) đã chính thức định hình lại cuộc chơi thương mại toàn cầu. Việc lơ là, bỏ qua, hoặc thực hiện không đầy đủ các yêu cầu của quy định này sẽ đặt doanh nghiệp trước vô số rủi ro nếu không tuân thủ EUDR. Bài viết này của KNA CERT sẽ đi sâu phân tích một cách toàn diện những hậu quả nghiêm trọng mà doanh nghiệp có thể phải đối mặt, từ chế tài pháp lý, tổn thất tài chính đến suy giảm uy tín, đồng thời đưa ra những giải pháp phòng tránh hiệu quả. 

HIỂU ĐÚNG VỀ EUDR ĐỂ NHẬN DIỆN CHÍNH XÁC CÁC RỦI RO TIỀM ẨN 

Trước khi phân tích chi tiết các rủi ro nếu không tuân thủ EUDR, điều quan trọng là phải nắm vững những yêu cầu cốt lõi mà Quy định (EU) 2023/1115 đặt ra. EUDR không chỉ là một văn bản pháp lý đơn thuần; nó là một cam kết mạnh mẽ của Liên minh châu Âu nhằm đảm bảo các sản phẩm được tiêu thụ tại thị trường này không góp phần vào nạn phá rừng và suy thoái rừng trên toàn cầu. 

Hai trụ cột chính của EUDR mà doanh nghiệp phải tuân thủ là: 

• Sản phẩm không gây mất rừng (Deforestation-free): Hàng hóa và các sản phẩm liên quan không được sản xuất trên đất bị chuyển đổi từ rừng thành đất nông nghiệp (tức là phá rừng) sau ngày 31 tháng 12 năm 2020 (cut-off date). 

• Sản xuất hợp pháp (Legal production): Hàng hóa phải được sản xuất tuân thủ tất cả các luật pháp và quy định hiện hành của quốc gia sản xuất. Phạm vi này rất rộng, bao gồm luật đất đai, bảo vệ môi trường, quyền của người lao động, quyền con người (kể cả quyền của các cộng đồng bản địa dựa trên sự đồng thuận tự nguyện, trước và được thông báo - FPIC), các quy định về thuế, chống tham nhũng và thương mại. 

Để chứng minh sự tuân thủ, các nhà khai thác (operators) và nhà kinh doanh lớn (large traders) phải thực hiện quy trình thẩm định chuyên sâu (Due Diligence) và nộp Tuyên bố Thẩm định Chuyên sâu (Due Diligence Statement - DDS) cho cơ quan có thẩm quyền của EU. Bất kỳ sự thiếu sót nào trong việc đáp ứng các yêu cầu trên hoặc trong quy trình thẩm định đều có thể kích hoạt hàng loạt rủi ro nếu không tuân thủ EUDR. 

PHÂN TÍCH CÁC NHÓM RỦI RO NẾU KHÔNG TUÂN THỦ EUDR 

Các rủi ro nếu không tuân thủ EUDR không chỉ dừng lại ở một vài hình phạt đơn lẻ mà mang tính hệ thống, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh hoạt động của doanh nghiệp. Chúng ta có thể phân loại các rủi ro này thành các nhóm chính sau: 

Nhóm 1: Rủi ro pháp lý và chế tài tài chính trực tiếp  

Đây là nhóm rủi ro rõ ràng nhất và được quy định cụ thể trong Điều 25 của EUDR. Các quốc gia thành viên EU có nghĩa vụ thiết lập và thực thi các biện pháp chế tài "hiệu quả, tương xứng và có tính răn đe". 

1.1. Phạt tiền với mức độ nghiêm trọng 

• Mức phạt tối đa: EUDR quy định mức phạt tiền tối đa phải ít nhất là 4% tổng doanh thu hàng năm của nhà khai thác hoặc nhà kinh doanh tại EU trong năm tài chính trước đó. Đối với các tập đoàn lớn, con số này có thể lên tới hàng triệu hoặc hàng chục triệu Euro, gây tổn thất tài chính cực kỳ nặng nề. 

• Tính toán mức phạt: Mức phạt cụ thể sẽ được cơ quan có thẩm quyền của từng quốc gia thành viên quyết định dựa trên tính chất, mức độ nghiêm trọng, thời gian kéo dài của hành vi vi phạm, cũng như các yếu tố tăng nặng hoặc giảm nhẹ khác (ví dụ: có tái phạm hay không, có hợp tác với cơ quan điều tra hay không). 

1.2. Tịch thu sản phẩm không tuân thủ 

Các lô hàng bị phát hiện vi phạm các yêu cầu của EUDR (ví dụ: không có DDS hợp lệ, DDS chứa thông tin sai lệch, sản phẩm có nguồn gốc từ phá rừng) sẽ bị cơ quan hải quan hoặc cơ quan có thẩm quyền khác tịch thu. Điều này dẫn đến mất trắng toàn bộ giá trị lô hàng, chưa kể các chi phí đã bỏ ra cho sản xuất, vận chuyển và lưu kho. 

1.3. Tịch thu doanh thu có được từ sản phẩm vi phạm 

Ngoài việc tịch thu sản phẩm, cơ quan có thẩm quyền còn có thể yêu cầu tịch thu toàn bộ doanh thu mà doanh nghiệp đã thu được từ việc bán các sản phẩm vi phạm trước đó (nếu bị phát hiện sau khi sản phẩm đã được đưa ra thị trường). Đây là một biện pháp nhằm loại bỏ hoàn toàn lợi ích kinh tế từ hành vi không tuân thủ. 

1.4. Cấm tạm thời đưa sản phẩm vào thị trường EU hoặc xuất khẩu sản phẩm từ EU 

Trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng hoặc tái phạm nhiều lần, doanh nghiệp có thể phải đối mặt với lệnh cấm tạm thời đưa các sản phẩm liên quan vào thị trường Liên minh châu Âu hoặc xuất khẩu chúng từ EU. Lệnh cấm này có thể kéo dài trong một khoảng thời gian nhất định, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp bị "đóng cửa" tại một trong những thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới. 

1.5. Loại trừ khỏi các thủ tục mua sắm công và tiếp cận các nguồn tài trợ công 

Các doanh nghiệp bị phát hiện không tuân thủ EUDR có thể bị cấm tham gia vào các gói thầu mua sắm công của các cơ quan chính phủ trong EU. Đồng thời, khả năng tiếp cận các nguồn tài trợ, các chương trình hỗ trợ từ EU cũng có thể bị hạn chế hoặc từ chối. 

1.6. Nghĩa vụ khắc phục hậu quả  

Doanh nghiệp có thể bị yêu cầu thực hiện các hành động khắc phục cụ thể, ví dụ như thu hồi sản phẩm đã đưa ra thị trường, hoặc thực hiện các biện pháp để đảm bảo tuân thủ trong tương lai, và phải chịu toàn bộ chi phí cho các hành động này. 

Nhóm 2: Rủi ro cho hoạt động kinh doanh  

Ngoài các chế tài trực tiếp, việc không tuân thủ EUDR còn gây ra hàng loạt các vấn đề nghiêm trọng cho hoạt động kinh doanh hàng ngày của doanh nghiệp. 

2.1 Gián đoạn nghiêm trọng chuỗi cung ứng 

Các lô hàng có thể bị giữ lại tại cảng trong thời gian dài để kiểm tra tính tuân thủ EUDR, gây ra sự chậm trễ trong việc giao hàng cho khách. Nếu bị từ chối nhập khẩu, doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với chi phí vận chuyển trả lại hàng hoặc tiêu hủy hàng hóa, đồng thời phải tìm cách xử lý các hợp đồng đã ký với khách hàng. Sự không chắc chắn này làm tăng tính bất ổn cho toàn bộ chuỗi cung ứng. 

2.2. Mất đơn hàng và khách hàng  

Các nhà nhập khẩu, nhà bán lẻ và các thương hiệu lớn tại EU, do bản thân họ cũng phải chịu trách nhiệm về tính tuân thủ của sản phẩm mình kinh doanh, sẽ ngày càng ưu tiên các nhà cung cấp có thể chứng minh rõ ràng việc tuân thủ EUDR. Nếu doanh nghiệp của bạn không thể cung cấp bằng chứng thuyết phục (ví dụ: DDS hợp lệ, hồ sơ thẩm định chi tiết), bạn có nguy cơ cao bị các đối tác EU từ chối hợp tác hoặc hủy đơn hàng. Việc tìm kiếm khách hàng mới cũng trở nên khó khăn hơn khi uy tín bị ảnh hưởng. 

2.3. Tăng chi phí vận hành và tuân thủ đột ngột 

Khi bị "sờ gáy", doanh nghiệp sẽ phải gấp rút đầu tư vào việc xây dựng lại hệ thống truy xuất nguồn gốc, thực hiện thẩm định chuyên sâu, thuê tư vấn, hoặc thậm chí là thay đổi toàn bộ nguồn cung. Các chi phí này thường cao hơn rất nhiều so với việc chủ động đầu tư có kế hoạch ngay từ đầu. Chi phí lưu kho, demurrage/detention tại cảng do hàng bị giữ lại cũng là một gánh nặng không nhỏ. 

2.4. Khó khăn trong việc tiếp cận và duy trì thị phần tại EU 

EU là một thị trường có giá trị cao nhưng cũng rất khắt khe. Một "vết đen" về không tuân thủ EUDR có thể khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các đối thủ đã tuân thủ tốt. Về lâu dài, việc liên tục gặp vấn đề với EUDR có thể dẫn đến việc doanh nghiệp bị loại khỏi cuộc chơi tại thị trường này. 

Nhóm 3: Rủi ro về uy tín thương hiệu và lòng tin của công chúng  

Trong kỷ nguyên thông tin và sự gia tăng ý thức của người tiêu dùng về các vấn đề bền vững, những rủi ro nếu không tuân thủ EUDR liên quan đến uy tín có thể còn nguy hiểm hơn cả tổn thất tài chính trực tiếp. 

3.1. Tổn hại nghiêm trọng đến danh tiếng và hình ảnh doanh nghiệp 

Điều 25 của EUDR cho phép các quốc gia thành viên công khai thông tin về các trường hợp vi phạm và các biện pháp chế tài đã áp dụng. Việc tên tuổi doanh nghiệp xuất hiện trên các "danh sách đen" hoặc trong các báo cáo tiêu cực về môi trường sẽ là một đòn giáng mạnh vào uy tín đã được xây dựng. Truyền thông và các tổ chức xã hội dân sự cũng rất nhạy bén với các vấn đề này, có thể lan truyền thông tin tiêu cực một cách nhanh chóng. 

3.2. Mất lòng tin của người tiêu dùng và đối tác kinh doanh 

Người tiêu dùng châu Âu ngày càng có xu hướng lựa chọn các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, thân thiện với môi trường và được sản xuất một cách có đạo đức. Một doanh nghiệp bị phát hiện liên quan đến phá rừng sẽ đánh mất sự tin tưởng của họ. Các đối tác kinh doanh (nhà phân phối, nhà bán lẻ) cũng sẽ e ngại hợp tác với một nhà cung cấp có rủi ro về uy tín, vì điều đó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chính thương hiệu của họ. 

3.3. Suy giảm giá trị thương hiệu 

Thương hiệu là một tài sản vô hình cực kỳ quan trọng. Việc gắn liền với các hoạt động không bền vững, vi phạm pháp luật sẽ làm xói mòn giá trị thương hiệu, khiến việc xây dựng lại trở nên vô cùng tốn kém và khó khăn. 

3.4. Khó khăn trong việc thu hút và giữ chân nhân tài: 

Ngày nay, nhiều người lao động, đặc biệt là thế hệ trẻ có trình độ cao, mong muốn làm việc cho các công ty có cam kết mạnh mẽ với trách nhiệm xã hội và môi trường. Một doanh nghiệp có "tiếng xấu" về môi trường sẽ khó thu hút và giữ chân được những nhân tài này. 

Nhóm 4: Rủi ro trong mối quan hệ với các bên liên quan khác 

Tác động của việc không tuân thủ EUDR còn lan rộng đến mối quan hệ với các bên liên quan quan trọng khác của doanh nghiệp. 

4.1. Nhà đầu tư và các tổ chức tài chính 

Các nhà đầu tư ngày càng quan tâm đến các yếu tố Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) khi đưa ra quyết định đầu tư. Việc doanh nghiệp không tuân thủ một quy định môi trường quan trọng như EUDR sẽ bị coi là một rủi ro ESG lớn, có thể khiến các nhà đầu tư hiện tại thoái vốn và các nhà đầu tư tiềm năng e ngại. Các ngân hàng và tổ chức tín dụng cũng có thể thắt chặt các điều kiện cho vay hoặc từ chối cấp vốn cho các doanh nghiệp có rủi ro pháp lý và uy tín cao liên quan đến EUDR. 

4.2. Cơ quan quản lý nhà nước tại quốc gia sản xuất 

Việc doanh nghiệp vi phạm EUDR do không tuân thủ luật pháp của nước sở tại (ví dụ: khai thác gỗ lậu, sử dụng đất sai mục đích) cũng có thể dẫn đến các vấn đề pháp lý và chế tài từ chính cơ quan quản lý trong nước. 

4.3. Cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội dân sự 

Nếu hoạt động sản xuất của doanh nghiệp thực sự gây ra phá rừng, suy thoái môi trường hoặc vi phạm quyền của cộng đồng địa phương, điều này có thể dẫn đến sự phản đối, xung đột, các chiến dịch tẩy chay từ các tổ chức xã hội dân sự, gây thêm áp lực và tổn thất cho doanh nghiệp. 

Nhận diện và hiểu rõ các nhóm rủi ro nếu không tuân thủ EUDR này là bước đầu tiên và quan trọng nhất để doanh nghiệp có thể xây dựng các biện pháp phòng ngừa và ứng phó hiệu quả. 

GIẢI PHÁP PHÒNG TRÁNH RỦI RO NẾU KHÔNG TUÂN THỦ EUDR 

Cách tốt nhất để tránh những rủi ro nếu không tuân thủ EUDR là xây dựng một chiến lược tuân thủ chủ động và toàn diện. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu pháp lý mà còn mang lại nhiều lợi ích về dài hạn. 

1. Nâng cao nhận thức và cam kết từ cấp lãnh đạo

Ban lãnh đạo doanh nghiệp cần hiểu rõ tầm quan trọng của EUDR và cam kết phân bổ đủ nguồn lực (nhân sự, tài chính, công nghệ) cho việc tuân thủ. 

2. Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc mạnh mẽ

Đây là nền tảng. Doanh nghiệp phải có khả năng truy xuất sản phẩm của mình đến tận lô đất sản xuất và thu thập được tọa độ địa lý chính xác. 

3. Thực hiện quy trình thẩm định chuyên sâu (Due Diligence) một cách nghiêm túc

• Thu thập thông tin đầy đủ: Bao gồm bằng chứng về việc không phá rừng sau 31/12/2020 và tính hợp pháp của sản phẩm. 

• Đánh giá rủi ro EUDR một cách cẩn trọng: Xác định các nguy cơ tiềm ẩn dựa trên các tiêu chí của EUDR. 

• Thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro hiệu quả: Nếu phát hiện rủi ro "không không đáng kể", cần có hành động cụ thể để đưa rủi ro về mức không đáng kể. 

4. Chuẩn bị và lưu trữ hồ sơ thẩm định chi tiết

Toàn bộ quá trình thẩm định phải được tài liệu hóa cẩn thận và lưu trữ ít nhất 5 năm. 

5. Đào tạo nhân sự

Đảm bảo đội ngũ nhân viên liên quan hiểu rõ các yêu cầu của EUDR và quy trình nội bộ. 

6. Hợp tác chặt chẽ với các đối tác trong chuỗi cung ứng

Truyền thông rõ ràng về các yêu cầu của EUDR và cùng nhau tìm giải pháp tuân thủ. 

7. Cân nhắc sử dụng các chứng nhận của bên thứ ba như một công cụ hỗ trợ

Các chứng nhận như FSC, PEFC, Rainforest Alliance, RSPO có thể cung cấp bằng chứng hữu ích cho quá trình thẩm định, mặc dù không thay thế hoàn toàn nghĩa vụ của doanh nghiệp. 

8. Luôn cập nhật thông tin và hướng dẫn từ Ủy ban châu Âu

EUDR là một quy định mới và có thể có các hướng dẫn chi tiết hơn được ban hành trong tương lai. 

9. Tìm kiếm sự hỗ trợ từ các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp

Nếu doanh nghiệp gặp khó khăn, việc hợp tác với các chuyên gia tư vấn có kinh nghiệm về EUDR như KNA CERT có thể giúp xây dựng lộ trình tuân thủ hiệu quả. 

---------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Các rủi ro nếu không tuân thủ EUDR là vô cùng đa dạng và có thể tác động nghiêm trọng đến sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Từ chế tài pháp lý, tổn thất tài chính đến suy giảm uy tín, không một doanh nghiệp nào muốn đối mặt với những hậu quả này. Việc chủ động xây dựng một hệ thống tuân thủ vững chắc, bắt đầu từ việc hiểu rõ và đánh giá đúng các rủi ro, là chìa khóa để bảo vệ doanh nghiệp bạn. Hãy liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com, Chúng Tôi sẵn sàng đồng hành để giúp bạn vượt qua thách thức này.