Tín chỉ nhựa: Biến chất thải thành dòng tiền cho tái chế bền vững

Việt Nam hiện đang đối mặt với một thực trạng đáng lo ngại: lượng nhựa tiêu thụ ngày càng tăng đang góp phần nghiêm trọng vào ô nhiễm môi trường. Trong nỗ lực tìm kiếm giải pháp, nhiều sáng kiến đã được đưa ra, trong đó nổi bật là mô hình tín chỉ nhựa, được kỳ vọng như một hướng đi mới để giảm tải áp lực này. 

Thực trạng đáng báo động 

Từ lâu, rác thải nhựa đã là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe con người cũng như hệ sinh thái tự nhiên. Theo Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), mỗi năm thế giới thải ra hơn 300 triệu tấn rác thải nhựa. Tại Việt Nam, con số này ước tính khoảng 1,8 triệu tấn mỗi năm, trong đó phần lớn là túi nilon. Trung bình, mỗi hộ gia đình tiêu thụ tới 1kg túi nilon mỗi tháng, và hơn 80% số lượng đó bị vứt bỏ ngay sau một lần sử dụng. 

Chất thải nhựa và túi nilon hiện chiếm khoảng 8–12% tổng lượng rác thải rắn sinh hoạt của Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ khoảng 11–12% trong số đó được thu gom và tái chế, còn lại chủ yếu bị chôn lấp, đốt hoặc thải trực tiếp ra môi trường tự nhiên. Thực trạng xử lý kém hiệu quả này không chỉ gây áp lực nặng nề lên môi trường đất mà còn làm gia tăng mức độ ô nhiễm đại dương. 

Theo Báo cáo năm 2018 của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), Việt Nam đứng thứ tư trong số 20 quốc gia xả thải rác nhựa ra biển nhiều nhất thế giới, với ước tính từ 0,28 đến 0,73 triệu tấn rác nhựa bị đổ ra đại dương mỗi năm. Ông Albert Lieberg, Trưởng đại diện Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) tại Việt Nam, cũng từng chỉ ra rằng Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia chịu trách nhiệm cho khoảng 13 triệu tấn rác nhựa trôi dạt ra biển hàng năm. 

Không chỉ vậy, cùng với sự gia tăng tiêu dùng nhựa, Việt Nam còn phải đối mặt với nguy cơ ô nhiễm vi nhựa – những hạt nhựa siêu nhỏ len lỏi vào môi trường và chuỗi thực phẩm. Riêng tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, hai đô thị lớn nhất cả nước, mỗi ngày phát sinh tới khoảng 80 tấn rác nhựa và túi nilon. 

Đáng báo động hơn, công tác phân loại, thu gom và xử lý rác thải nhựa tại Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập. Việc thiếu quy trình phân loại ngay từ nguồn thải và hệ thống tái chế hiệu quả khiến rác nhựa tiếp tục tích tụ, tạo ra áp lực lớn đối với các cơ quan quản lý, cộng đồng doanh nghiệp, và người dân khi buộc phải "chung sống với rác". 

Trong bối cảnh đó, phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn cho rác thải nhựa đang được coi là một giải pháp thiết thực. Kinh tế tuần hoàn nhằm kiểm soát toàn bộ chuỗi sản xuất, lưu thông, tiêu dùng và tái chế theo một quy trình khép kín, qua đó giảm thiểu tối đa lượng rác thải ra môi trường. Đặc biệt, việc áp dụng cơ chế Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) được xem là "chìa khóa" để thúc đẩy ngành tái chế nhựa, cao su và các sản phẩm từ nhựa, tạo nên chuyển động tích cực cho mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam. 

Giảm ô nhiễm nhờ tín chỉ nhựa 

Rác thải nhựa ngày càng trở thành một trong những thách thức môi trường lớn nhất của thời đại ngày nay. Trong bối cảnh đó, nhiều giải pháp đã được đưa ra nhằm tìm kiếm lối thoát, và tín chỉ nhựa đang nổi lên như một hướng đi đầy triển vọng. Tín chỉ nhựa (Plastic Credit) được phát triển theo mô hình tương tự như tín chỉ carbon, hoạt động như một công cụ tài chính giúp các doanh nghiệp và cá nhân giảm lượng nhựa thải ra môi trường bằng cách đầu tư vào các dự án thu gom, tái chế hoặc ngăn chặn nhựa rò rỉ ra thiên nhiên. 

Theo Tiến sĩ Muthukumara S. Mani, chuyên gia trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB), tín chỉ nhựa không chỉ tạo ra giá trị tài chính cho các nhà đầu tư mà còn đóng vai trò thiết yếu trong việc tài trợ cho các dự án thu gom và tái chế nhựa tại nhiều quốc gia, điển hình như Ghana và Indonesia. Nhờ cơ chế này, việc thu gom và xử lý rác thải nhựa trở thành một mắt xích quan trọng trong hành trình hướng đến phát triển bền vững và xây dựng nền kinh tế tuần hoàn. 

Tín chỉ nhựa còn được nhìn nhận như một giải pháp giúp khơi thông nguồn lực tài chính để đầu tư vào cơ sở hạ tầng thu gom và tái chế rác, nhất là tại các vùng nông thôn còn thiếu thốn điều kiện. Ông Phạm Hồng Quân, sáng lập Rave To Net Zero, cho biết rằng các dự án tín chỉ nhựa có thể hỗ trợ những người thu gom rác không chính thức, giúp họ nâng cao tính chuyên nghiệp trong công việc, cải thiện điều kiện lao động và tăng thu nhập, từ đó tạo ra thay đổi tích cực trong đời sống các hộ gia đình nghèo. 

Không chỉ dừng lại ở đó, tín chỉ nhựa còn có khả năng thu hút nguồn vốn từ khu vực tư nhân vào các dự án quản lý rác thải nhựa, phù hợp với định hướng chiến lược về tái chế rác thải đô thị của quốc gia. Khi các doanh nghiệp tư nhân cùng tham gia, áp lực chi ngân sách nhà nước sẽ được giảm bớt, đồng thời góp phần thúc đẩy mô hình tăng trưởng kinh tế xanh, thân thiện với môi trường. 

Trong thực tế, phần lớn lượng nhựa được thu gom hiện nay tại Việt Nam lại chủ yếu bị chôn lấp hoặc đốt, gây ra những hậu quả nặng nề cho môi trường. Thông qua việc mua tín chỉ nhựa, các công ty có thể bù đắp phần nào lượng nhựa đã sản xuất hoặc tiêu thụ, góp phần hạn chế tác động tiêu cực đến hệ sinh thái tự nhiên. 

Tuy vậy, các chuyên gia cũng lưu ý rằng để hệ thống tín chỉ nhựa thực sự phát huy hiệu quả, cần có những quy định chặt chẽ đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong việc cấp phát tín chỉ. Các dự án liên quan phải được kiểm tra, giám sát độc lập nhằm ngăn chặn tình trạng gian lận hoặc "tính hai lần" lượng nhựa đã xử lý, đồng thời đảm bảo hiệu quả thực sự về môi trường. 

Tiến sĩ Muthukumara S. Mani nhấn mạnh rằng việc phân công vai trò rõ ràng là yếu tố then chốt cho sự vận hành của hệ thống tín chỉ nhựa. Theo đó, chính phủ hoặc các cơ quan có thẩm quyền sẽ đảm nhận trách nhiệm đăng ký dự án, trong khi các tổ chức kiểm định độc lập sẽ thực hiện xác minh các tuyên bố liên quan để đảm bảo tính chính xác và tin cậy. 

Song song với đó, việc cấp chứng nhận cho các tín chỉ nhựa cần được thực hiện bởi các cơ quan quốc gia hoặc tổ chức quốc tế uy tín nhằm gia tăng độ tin cậy. Cấu trúc kiểm soát nghiêm ngặt này sẽ là nền tảng để thu hút các công ty và nhà đầu tư cùng tham gia mạnh mẽ hơn vào thị trường tín chỉ nhựa. 

Ông Phạm Hồng Quân cũng lưu ý rằng mỗi tín chỉ nhựa đại diện cho việc thu gom hoặc tái chế 1 tấn nhựa, cần phải được chứng nhận theo tiêu chuẩn minh bạch và có khả năng theo dõi rõ ràng. Ngoài ra, để đảm bảo tính công bằng và thực chất, chỉ những hoạt động vượt mức cơ sở (baseline) mới được cấp tín chỉ, và mức cơ sở này phải được đánh giá định kỳ để đảm bảo rằng chỉ những nỗ lực thực sự tạo ra giá trị môi trường mới được ghi nhận. 

Cuối cùng, không thể bỏ qua yêu cầu đối với các dự án tham gia vào chương trình tín chỉ nhựa: chúng cần đáp ứng các tiêu chuẩn xã hội và môi trường nghiêm ngặt, bao gồm sự tham gia tích cực của cộng đồng thu gom rác địa phương, đảm bảo điều kiện lao động an toàn và cải thiện sinh kế cho những người tham gia. 

 

---------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Để biết thêm thông tin về tín chỉ nhựa hoặc có nhu cầu tìm hiểu về các tiêu chuẩn trong lĩnh vực tái chế như RCS, GRS, EN 15343,..., Quý Doanh Nghiệp vui lòng liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hỗ trợ