Đánh giá rủi ro EUDR: Quy trình thực hiện & Các yếu tố cần xem xét 

Quy định Chống Phá Rừng của EU (EUDR) đã chính thức có hiệu lực, đặt ra yêu cầu cấp thiết cho các doanh nghiệp phải thực hiện Đánh giá rủi ro EUDR một cách cẩn trọng và toàn diện. Việc lơ là hoặc bỏ qua bước quan trọng này có thể dẫn đến những  rủi ro nếu không tuân thủ EUDR vô cùng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh và uy tín của doanh nghiệp. Bài viết này của KNA CERT sẽ cung cấp thông tin về quy trình đánh giá rủi ro theo EUDR và những hậu quả tiềm ẩn, giúp bạn chủ động phòng ngừa. 

Tại sao đánh giá rủi ro EUDR là bước không thể bỏ qua trong Quy trình Thẩm định Chuyên sâu? 

Trong khuôn khổ Quy định (EU) 2023/1115 (EUDR), việc thực hiện Thẩm định chuyên sâu (Due Diligence) là nghĩa vụ cốt lõi của các nhà khai thác (operators) và nhà kinh doanh lớn (large traders) trước khi đưa các sản phẩm thuộc phạm vi điều chỉnh vào thị trường EU hoặc xuất khẩu chúng. Và trong ba bước của quy trình thẩm định (thu thập thông tin, đánh giá rủi ro, giảm thiểu rủi ro), Đánh giá rủi ro EUDR đóng vai trò trung tâm, quyết định các hành động tiếp theo của doanh nghiệp. 

Không có một quy trình đánh giá rủi ro hiệu quả, doanh nghiệp sẽ không thể xác định được liệu sản phẩm của mình có nguy cơ liên quan đến nạn phá rừng (sau ngày 31/12/2020) hoặc sản xuất bất hợp pháp hay không. Điều này đồng nghĩa với việc không thể tự tin nộp Tuyên bố Thẩm định Chuyên sâu (Due Diligence Statement - DDS) một cách hợp lệ. Bỏ qua hoặc thực hiện sơ sài bước này không chỉ là vi phạm quy định mà còn đặt doanh nghiệp trước vô số rủi ro nếu không tuân thủ EUDR, từ tài chính đến danh tiếng. Do đó, hiểu rõ và triển khai đúng quy trình Đánh giá rủi ro EUDR là yếu tố để đảm bảo tuân thủ và duy trì hoạt động kinh doanh bền vững tại thị trường EU. 

Các yếu tố cần xem xét khi thực hiện đánh giá rủi ro EUDR 

Điều 10 của EUDR đã vạch ra các tiêu chí cụ thể mà nhà khai thác phải xem xét khi tiến hành Đánh giá rủi ro EUDR. Việc phân tích kỹ lưỡng từng yếu tố này sẽ giúp doanh nghiệp có một bức tranh toàn diện về mức độ rủi ro của sản phẩm và chuỗi cung ứng của mình. 

1. Hệ thống phân loại rủi ro quốc gia của Ủy ban Châu Âu (Risk Benchmarking System)

Một trong những yếu tố đầu vào quan trọng cho việc Đánh giá rủi ro EUDR là hệ thống phân loại các quốc gia (hoặc một phần của quốc gia) thành ba nhóm: rủi ro thấp (low risk), rủi ro tiêu chuẩn (standard risk), và rủi ro cao (high risk) mà Ủy ban Châu Âu sẽ thiết lập và công bố. 

• Ảnh hưởng của việc phân loại: Các quốc gia được xếp vào nhóm "rủi ro thấp" có thể được hưởng lợi từ quy trình thẩm định đơn giản hóa (simplified due diligence). Ngược lại, các sản phẩm từ quốc gia "rủi ro cao" sẽ đòi hỏi mức độ thẩm định kỹ lưỡng hơn và có thể bị kiểm tra thường xuyên hơn. 

• Các yếu tố Ủy ban xem xét: Việc phân loại này sẽ dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm tỷ lệ phá rừng và suy thoái rừng, xu hướng mở rộng nông nghiệp, các chính sách và luật pháp quốc gia liên quan đến rừng và nông nghiệp, mức độ thực thi pháp luật, tính minh bạch của dữ liệu, thông tin từ các nguồn quốc tế, và các thỏa thuận hợp tác với EU. 

Mặc dù hệ thống này chưa được công bố (dự kiến trong vòng 18 tháng kể từ khi EUDR có hiệu lực), doanh nghiệp cần theo dõi sát sao thông tin từ Ủy ban châu Âu để cập nhật và điều chỉnh quy trình Đánh giá rủi ro EUDR của mình. Trong thời gian chờ đợi, doanh nghiệp nên tự đánh giá rủi ro dựa trên các thông tin sẵn có. 

2. Mức độ phổ biến của nạn phá rừng và suy thoái rừng tại quốc gia/vùng sản xuất

Đây là một yếu tố trực tiếp liên quan đến nguy cơ sản phẩm của bạn có nguồn gốc từ đất bị phá rừng. 

• Thu thập dữ liệu: Doanh nghiệp cần tìm kiếm thông tin từ các nguồn đáng tin cậy (ví dụ: báo cáo của FAO, Global Forest Watch, các tổ chức nghiên cứu môi trường, cơ quan lâm nghiệp quốc gia) về tình hình phá rừng và suy thoái rừng tại quốc gia và cụ thể hơn là tại vùng mà nguyên liệu được sản xuất. 

• Phân tích xu hướng: Xem xét liệu khu vực đó có phải là "điểm nóng" về phá rừng hay không, và liệu có các hoạt động nông nghiệp/lâm nghiệp nào đang gây áp lực lên tài nguyên rừng. 
  Yếu tố này cần được xem xét cẩn thận, đặc biệt đối với các mặt hàng như dầu cọ, đậu nành, thịt bò, gỗ, cà phê, ca cao, vốn thường gắn liền với việc mở rộng diện tích canh tác vào đất rừng. 

3. Nguồn gốc cụ thể của hàng hóa trong quốc gia sản xuất

Ngay cả trong cùng một quốc gia, mức độ rủi ro cũng có thể khác nhau giữa các vùng. Doanh nghiệp cần xác định rõ nguồn gốc của nguyên liệu đến cấp độ vùng, tỉnh, hoặc thậm chí là khu vực nhỏ hơn nếu có thể. 

• Rủi ro địa phương hóa: Một số vùng có thể có tỷ lệ phá rừng cao hơn do các yếu tố đặc thù (ví dụ: cơ sở hạ tầng phát triển, chính sách khuyến khích nông nghiệp, xung đột đất đai). 

• Tầm quan trọng của tọa độ địa lý: Việc có được tọa độ địa lý chính xác của lô đất sản xuất (theo yêu cầu của EUDR) sẽ giúp doanh nghiệp đánh giá rủi ro ở cấp độ vi mô hơn, thay vì chỉ dựa vào thông tin chung của quốc gia hay vùng. 

4. Sự hiện diện của rừng và nguy cơ suy thoái rừng liên quan đến sản phẩm

Không chỉ phá rừng (chuyển đổi hoàn toàn đất rừng sang mục đích khác), EUDR cũng quan tâm đến suy thoái rừng (làm giảm khả năng của rừng trong việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ). 

• Đánh giá mối liên hệ: Doanh nghiệp cần xem xét liệu quy trình sản xuất sản phẩm của mình có thể gây ra suy thoái rừng hay không (ví dụ: khai thác gỗ không bền vững, chăn thả gia súc quá mức trong rừng, canh tác nông nghiệp làm suy kiệt tài nguyên đất và nước ảnh hưởng đến rừng lân cận). 

• Định nghĩa "rừng" và "suy thoái rừng": EUDR sử dụng định nghĩa "rừng" của FAO. Doanh nghiệp cần hiểu rõ các định nghĩa này để đánh giá chính xác. 

5. Các mối quan tâm về tham nhũng, thực thi pháp luật yếu kém, vi phạm nhân quyền

Tính hợp pháp của sản phẩm là một trụ cột quan trọng của EUDR. Do đó, các yếu tố liên quan đến quản trị quốc gia và thực thi pháp luật cũng ảnh hưởng đến việc Đánh giá rủi ro EUDR. 

• Chỉ số quản trị: Tham khảo các chỉ số quốc tế về tham nhũng (ví dụ: Chỉ số Nhận thức Tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế), pháp quyền, và thực thi hợp đồng. 

• Quyền con người: Xem xét các báo cáo về tình hình nhân quyền, đặc biệt là quyền của người lao động trong các ngành nông nghiệp và lâm nghiệp, và quyền của các cộng đồng bản địa. Nếu có bằng chứng về việc vi phạm nhân quyền liên quan đến sản xuất hàng hóa, đó là một rủi ro lớn. 

• Ảnh hưởng đến tính hợp pháp: Thực thi pháp luật yếu kém làm tăng nguy cơ sản phẩm được sản xuất bất hợp pháp (ví dụ: khai thác gỗ lậu, sử dụng đất đai không có giấy phép). 

6. Sự phức tạp của chuỗi cung ứng và nguy cơ trộn lẫn sản phẩm

Chuỗi cung ứng càng dài và phức tạp, với nhiều khâu trung gian, thì rủi ro về việc không thể truy xuất nguồn gốc chính xác và nguy cơ trộn lẫn sản phẩm tuân thủ với sản phẩm không tuân thủ càng cao. 

• Lập bản đồ chuỗi cung ứng: Doanh nghiệp cần hiểu rõ tất cả các mắt xích trong chuỗi cung ứng của mình. 

• Đánh giá tính minh bạch: Mức độ minh bạch của các nhà cung cấp ở các cấp độ khác nhau. 

• Nguy cơ từ các sản phẩm không rõ nguồn gốc: Nếu chuỗi cung ứng có các điểm mà sản phẩm từ nhiều nguồn khác nhau được trộn lẫn mà không có sự kiểm soát chặt chẽ, rủi ro sẽ tăng lên. 

7. Mức độ tin cậy của thông tin thu thập được và vai trò của chứng nhận bên thứ ba

Chất lượng của việc Đánh giá rủi ro EUDR phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng thông tin đầu vào. 

• Xác minh thông tin: Doanh nghiệp cần có biện pháp để xác minh tính chính xác và độ tin cậy của thông tin do nhà cung cấp cung cấp. 

• Chứng nhận bên thứ ba (ví dụ: FSC, PEFC, Rainforest Alliance, RSPO): Việc sản phẩm hoặc nhà cung cấp có các chứng nhận uy tín có thể làm giảm một phần rủi ro và cung cấp thông tin đáng tin cậy. Tuy nhiên, EUDR nhấn mạnh rằng nhà khai thác không thể hoàn toàn dựa vào chứng nhận mà vẫn phải tự thực hiện thẩm định. 

• Xem xét nguồn gốc của chứng nhận: Đảm bảo rằng chứng nhận đó thực sự bao gồm các khía cạnh liên quan đến không phá rừng và tính hợp pháp theo yêu cầu của EUDR, và cut-off date phù hợp. 

8. Thông tin từ các tổ chức xã hội dân sự, cộng đồng bản địa và các cơ quan giám sát

Các báo cáo, cảnh báo hoặc thông tin từ các tổ chức phi chính phủ, cộng đồng địa phương (những người trực tiếp bị ảnh hưởng bởi nạn phá rừng), hoặc các cơ quan giám sát độc lập có thể cung cấp những hiểu biết giá trị về các rủi ro tiềm ẩn mà doanh nghiệp có thể chưa nhận thấy. 

Sau khi xem xét tất cả các yếu tố trên, doanh nghiệp phải đưa ra kết luận về mức độ rủi ro: liệu có rủi ro "không không đáng kể" (not negligible risk) rằng sản phẩm không tuân thủ EUDR hay không. Nếu có, doanh nghiệp phải chuyển sang bước tiếp theo là thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro. 

Quy trình đánh giá rủi ro EUDR 

Để tránh những rủi ro nếu không tuân thủ EUDR, doanh nghiệp cần xây dựng một quy trình Đánh giá rủi ro EUDR hiệu quả và có kế hoạch giảm thiểu rủi ro rõ ràng. 

Bước 1: Thu thập thông tin toàn diện 

Đảm bảo có đầy đủ thông tin về sản phẩm, chuỗi cung ứng, tọa độ địa lý lô đất, bằng chứng không phá rừng và tính hợp pháp. 

Bước 2: Phân tích thông tin và xác định các yếu tố rủi ro tiềm ẩn 

Đối chiếu thông tin thu thập được với các tiêu chí đánh giá rủi ro của EUDR đã nêu ở trên. 

Bước 3: Xây dựng ma trận đánh giá rủi ro 

Xác định các mức độ rủi ro (ví dụ: thấp, trung bình, cao) cho từng yếu tố và cho từng nhà cung cấp/lô hàng. 

Bước 4: Đưa ra kết luận về mức độ rủi ro tổng thể 

Xác định liệu có "rủi ro không không đáng kể" hay không. 

Bước 5: Lập kế hoạch và thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro (nếu cần) 

• Yêu cầu thêm thông tin, tài liệu xác minh từ nhà cung cấp. 

• Thực hiện kiểm tra, đánh giá độc lập của bên thứ ba tại cơ sở sản xuất/khai thác. 

• Đầu tư vào việc cải thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc của nhà cung cấp. 

• Xây dựng năng lực cho nhà cung cấp (ví dụ: đào tạo về thực hành nông/lâm nghiệp bền vững, yêu cầu của EUDR). 

• Thiết lập các thỏa thuận hợp đồng chặt chẽ hơn với nhà cung cấp về tuân thủ EUDR. 

• Nếu rủi ro không thể giảm thiểu, xem xét việc ngừng hợp tác với nhà cung cấp đó và tìm nguồn cung ứng thay thế ít rủi ro hơn. 

Bước 6: Tài liệu hóa toàn bộ quy trình 

Lưu giữ hồ sơ chi tiết về quá trình đánh giá và các biện pháp giảm thiểu đã thực hiện. 

Bước 7: Rà soát và cập nhật định kỳ 

Quy trình đánh giá rủi ro cần được xem xét và cập nhật thường xuyên, đặc biệt khi có thay đổi về nhà cung cấp, vùng sản xuất, hoặc thông tin mới từ EU. 

Việc hợp tác với các đơn vị chuyên nghiệp như KNA CERT có thể giúp doanh nghiệp xây dựng và triển khai quy trình Đánh giá rủi ro EUDR một cách bài bản và hiệu quả, giảm thiểu tối đa các rủi ro nếu không tuân thủ EUDR. Hãy liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hỗ trợ sớm nhất!