EUDR và bảo vệ môi trường: Chống lại nạn phá rừng toàn cầu 

Trong cuộc chiến cam go để bảo vệ hành tinh, nhân loại đã chứng kiến sự ra đời của nhiều hiệp ước và cam kết. Tuy nhiên, ít có công cụ nào mang tính đột phá và ràng buộc mạnh mẽ như Quy định Chống phá rừng của Liên minh châu Âu (EUDR).  

Mối liên hệ giữa EUDR và bảo vệ môi trường không chỉ là lý thuyết, mà là một cơ chế hành động cụ thể, sử dụng sức mạnh thị trường để tạo ra tác động sinh thái tích cực trên phạm vi toàn cầu. Bài viết này của KNA CERT sẽ phân tích sâu sắc cơ chế đó, làm rõ cách EUDR trở thành một trong những công cụ pháp lý quan trọng nhất hiện nay. 

Cơ chế cốt lõi của EUDR nhằm bảo vệ môi trường 

Để hiểu rõ mối liên kết giữa EUDR và bảo vệ môi trường, chúng ta phải bắt đầu từ nguyên lý hoạt động cơ bản nhất của nó. Trong nhiều thập kỷ, nạn phá rừng toàn cầu phần lớn được thúc đẩy bởi một động cơ kinh tế: chuyển đổi đất rừng thành đất nông nghiệp để trồng các loại cây công nghiệp có giá trị cao, phục vụ nhu cầu tiêu dùng của thế giới. EUDR tấn công trực diện vào động cơ này. 

1. Thiết lập "luật chơi" mới dựa trên trách nhiệm

EUDR định nghĩa lại hoàn toàn trách nhiệm trong chuỗi cung ứng. Quy định này cấm nhập khẩu và tiêu thụ 7 nhóm hàng hóa (cà phê, ca cao, gỗ, cao su, dầu cọ, đậu nành, gia súc) và các sản phẩm phái sinh của chúng vào thị trường EU, nếu chúng có nguồn gốc từ đất bị phá rừng hoặc gây suy thoái rừng sau ngày 31 tháng 12 năm 2020. Bằng cách này, EUDR tạo ra một rào cản pháp lý không thể vượt qua, gửi đi một thông điệp rõ ràng: "Nếu sản phẩm của bạn gây hại cho rừng, nó sẽ không có chỗ đứng tại thị trường của chúng tôi". 

2. Sử dụng quyền lực thị trường như một đòn bẩy

Liên minh châu Âu là một trong những khối kinh tế và thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới. Khi một thị trường khổng lồ như vậy đồng loạt nói "không" với các sản phẩm liên quan đến phá rừng, nó tạo ra một áp lực kinh tế cực lớn lên các nhà sản xuất và các quốc gia xuất khẩu. Các công ty không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải thay đổi phương thức sản xuất, phải chứng minh nguồn gốc sản phẩm của mình là "sạch". Đây chính là cách EUDR sử dụng sức mạnh kinh tế để thực thi các mục tiêu môi trường một cách hiệu quả. 

3. Không chỉ chống phá rừng, mà cả suy thoái rừng

Một điểm tiến bộ của EUDR là quy định này không chỉ nhắm đến hành vi "phá rừng" (deforestation) - tức là chuyển đổi hoàn toàn đất rừng sang mục đích sử dụng khác, mà còn cả "suy thoái rừng" (forest degradation). Suy thoái rừng là quá trình làm suy giảm khả năng của rừng trong việc cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái, ví dụ như khai thác gỗ không bền vững làm rừng trở nên thưa thớt. Việc bao gồm cả khái niệm này cho thấy một cách tiếp cận toàn diện hơn, bảo vệ không chỉ diện tích mà cả chất lượng và sức khỏe của các cánh rừng. 

Tác động đa chiều của EUDR trong việc Bảo vệ môi trường 

Hệ quả của việc ngăn chặn phá rừng và suy thoái rừng không chỉ dừng lại ở việc cứu những cái cây. Nó tạo ra một loạt các tác động tích cực lan tỏa, giải quyết đồng thời nhiều cuộc khủng hoảng môi trường nghiêm trọng khác. 

1. Bảo tồn đa dạng sinh học 

Các khu rừng nhiệt đới, nơi diễn ra phần lớn nạn phá rừng, là ngôi nhà của hơn 80% các loài sinh vật cạn trên Trái Đất. Mỗi hecta rừng bị mất đi là một phần của hệ sinh thái phức tạp bị phá hủy, đẩy vô số loài động thực vật đến bờ vực tuyệt chủng. Bằng cách bảo vệ các cánh rừng nguyên sinh và rừng thứ sinh, EUDR góp phần bảo vệ các "điểm nóng đa dạng sinh học", duy trì sự cân bằng của các loài và gìn giữ vốn gen quý giá cho tương lai. 

2. Giảm phát thải khí nhà kính

Rừng đóng vai trò như những "lá phổi xanh" khổng lồ của hành tinh, hấp thụ một lượng lớn khí CO2 – khí nhà kính chính gây ra hiệu ứng nóng lên toàn cầu. Ngược lại, khi rừng bị đốt cháy hoặc chặt phá, lượng carbon tích trữ trong cây cối và đất sẽ bị giải phóng vào khí quyển. Ước tính, nạn phá rừng và suy thoái rừng đóng góp khoảng 10-15% tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Do đó, việc thực thi EUDR hiệu quả sẽ là một trong những giải pháp để đạt được các mục tiêu của Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. 

3. Bảo vệ nguồn nước và ổn định hệ sinh thái đất

Rừng không chỉ là cây cối. Chúng là những hệ thống điều tiết nước tự nhiên cực kỳ quan trọng. Tán lá cây làm chậm dòng chảy của nước mưa, giúp nước ngấm dần xuống đất và bổ sung cho các mạch nước ngầm. Rễ cây giữ chặt đất, ngăn ngừa xói mòn, sạt lở và lũ lụt. Khi rừng bị phá, các thảm họa thiên nhiên như lũ quét và hạn hán trở nên thường xuyên và tàn khốc hơn. EUDR, thông qua việc bảo vệ các lưu vực sông có rừng che phủ, gián tiếp góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước và sự ổn định của đất đai cho hàng triệu người. 

EUDR thúc đẩy mô hình kinh tế toàn cầu bền vững hơn 

Tác động của EUDR vượt ra ngoài phạm vi sinh thái học, nó đang định hình lại cách thức thế giới sản xuất và tiêu dùng. 

1. Thúc đẩy nông nghiệp bền vững và minh bạch

Để tuân thủ EUDR, các chuỗi cung ứng phải trở nên hoàn toàn minh bạch. Yêu cầu về truy xuất nguồn gốc đến tận thửa đất (geolocation) buộc các công ty phải biết chính xác nông sản của mình đến từ đâu và được trồng như thế nào. Điều này tạo động lực cho việc áp dụng các phương pháp canh tác bền vững, chẳng hạn như nông lâm kết hợp, thâm canh thay vì quảng canh, nhằm tăng năng suất trên diện tích đất hiện có thay vì phải phá thêm rừng. 

2. Nâng cao trách nhiệm giải trình của toàn chuỗi giá trị

Trước đây, trách nhiệm thường bị đổ lỗi vòng quanh. Người tiêu dùng nói họ không biết. Nhà bán lẻ nói họ chỉ mua từ nhà nhập khẩu. Nhà nhập khẩu nói họ chỉ mua từ nhà xuất khẩu. EUDR chấm dứt vòng luẩn quẩn này bằng cách đặt trách nhiệm pháp lý rõ ràng lên nhà nhập khẩu vào EU. Họ phải thực hiện thẩm định chuyên sâu (due diligence) và chịu trách nhiệm cho toàn bộ chuỗi cung ứng của mình. Cơ chế này tạo ra một làn sóng trách nhiệm lan tỏa ngược về tận người nông dân. 

3. Trao quyền cho người tiêu dùng có ý thức

Cuối cùng, một trong những khía cạnh quan trọng nhất của mối liên hệ giữa EUDR và bảo vệ môi trường là nó trao quyền cho người tiêu dùng. Khi một người tiêu dùng ở châu Âu mua một tách cà phê hay một thanh sô cô la, họ có thể yên tâm hơn rằng lựa chọn của mình không góp phần vào việc tàn phá các khu rừng nhiệt đới ở phía bên kia địa cầu. Điều này tạo ra một vòng lặp tích cực: người tiêu dùng có ý thức sẽ ưu tiên các sản phẩm tuân thủ, từ đó khuyến khích nhiều công ty hơn nữa đầu tư vào sản xuất bền vững. 

Những thách thức và giới hạn cần nhìn nhận từ EUDR và bảo vệ môi trường 

Mặc dù là một công cụ mạnh mẽ, EUDR không thể giải quyết mọi vấn đề. Để có một cái nhìn toàn diện, chúng ta cần nhận thức rõ những thách thức và giới hạn của nó. 

• Rủi ro "rò rỉ" phá rừng: Một lo ngại lớn là các nhà sản xuất có thể phân luồng sản phẩm. Họ bán các sản phẩm "sạch", tuân thủ EUDR cho thị trường EU và đẩy các sản phẩm có nguồn gốc từ phá rừng sang các thị trường khác ít nghiêm ngặt hơn. Điều này có thể không làm giảm tổng mức độ phá rừng toàn cầu mà chỉ làm dịch chuyển nó. 

• Gánh nặng cho các hộ sản xuất nhỏ: Việc tuân thủ các yêu cầu kỹ thuật phức tạp về truy xuất nguồn gốc có thể là một gánh nặng quá sức đối với hàng triệu nông hộ nhỏ, những người thiếu nguồn lực về tài chính và công nghệ. Nếu không có các chính sách hỗ trợ phù hợp, họ có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng. 

• Tính phức tạp trong giám sát: Việc xác minh tính chính xác của hàng triệu báo cáo thẩm định với dữ liệu từ khắp nơi trên thế giới là một thách thức khổng lồ về mặt hành chính và công nghệ đối với các cơ quan chức năng của EU. 

Không thể phủ nhận, mối quan hệ giữa EUDR và bảo vệ môi trường là một mối quan hệ cộng sinh, mang tính cách mạng. Bằng cách biến trách nhiệm môi trường từ một lựa chọn đạo đức thành một yêu cầu pháp lý bắt buộc, EUDR đã tạo ra một trong những công cụ mạnh mẽ nhất từ trước đến nay để chống lại nạn phá rừng.  

Dù vẫn còn những thách thức trong quá trình thực thi, nó đã thiết lập một tiêu chuẩn toàn cầu mới, buộc các doanh nghiệp và chính phủ phải hành động. EUDR là minh chứng cho thấy chính sách thương mại có thể và cần phải là một phần của giải pháp cho các cuộc khủng hoảng môi trường của hành tinh chúng ta. Hãy liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hướng dẫn triển khai EUDR một cách hiệu quả, đóng góp tích cực vào công cuộc bảo vệ môi trường.