Hướng đi mới trong cải cách quản lý an toàn thực phẩm

An toàn thực phẩm không chỉ là vấn đề bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng sản phẩm cho cả thị trường nội địa và xuất khẩu. Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao, hệ thống quản lý an toàn thực phẩm cần được đổi mới theo hướng chặt chẽ, hiệu quả và tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế.

Hiện nay, trong quá trình xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 15/2018/NĐ-CP về thi hành Luật An toàn thực phẩm (ATTP), các chuyên gia và doanh nghiệp đề xuất chuyển mạnh từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm", đồng thời áp dụng quản lý theo chuỗi cung ứng. Việc thay đổi cách tiếp cận này không chỉ giúp giảm bớt thủ tục hành chính mà còn nâng cao hiệu quả giám sát và đảm bảo chất lượng thực phẩm theo đúng các tiêu chuẩn quốc tế.

Theo ông Nguyễn Văn Chinh – Giám đốc Kim Sơn Farm, Ủy viên Ban Chấp hành Hiệp hội Thực phẩm Minh bạch (AFT), quy mô ngành thực phẩm tại Việt Nam đang ngày càng mở rộng, với sự gia tăng cả về sản lượng, chủng loại lẫn số lượng doanh nghiệp tham gia. Vì vậy, cần chuyển sang hệ thống quản lý hiện đại để giảm thiểu rủi ro và giảm gánh nặng thủ tục hành chính cho cả doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý. Tuy nhiên, dự thảo sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP vẫn chưa bao quát hết các phân khúc quan trọng trong chuỗi thực phẩm.

Một số nhóm đối tượng trong chuỗi cung ứng thực phẩm vẫn chưa được kiểm soát chặt chẽ dù có nguy cơ cao về an toàn thực phẩm. Ví dụ, thương lái (vựa) đóng vai trò trung gian quan trọng trong nền sản xuất phân tán nhỏ lẻ, nhưng chưa có cơ chế giám sát đầy đủ. Tương tự, thức ăn đường phố – một nét đặc trưng của ẩm thực Việt Nam, thu hút đông đảo du khách – cũng chưa có các tiêu chuẩn rõ ràng để đảm bảo vệ sinh và an toàn thực phẩm. Chợ đầu mối tại các cảng cá hay các siêu thị, nơi tập trung phân phối thực phẩm với khối lượng lớn, cần được quản lý theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn, bắt buộc áp dụng Hệ thống Phân tích Mối nguy và Kiểm soát Điểm tới hạn (HACCP). Các cơ sở sản xuất và kinh doanh thực phẩm cũng cần đảm bảo rằng chỉ nhập hàng từ các nhà cung cấp đã được chứng nhận đạt tiêu chuẩn.

Ở góc độ xuất khẩu, các nước như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản đang áp dụng mô hình quản lý đăng ký cơ sở, tự tuân thủ và hậu kiểm, thay vì yêu cầu công bố hợp quy như trước đây. Chẳng hạn, tại Nhật Bản, một số loại hình kinh doanh như nhà hàng hay cơ sở chế biến bắt buộc phải có giấy phép hoạt động. Trung Quốc cũng không yêu cầu công bố hợp quy đối với tất cả sản phẩm, nhưng đòi hỏi cơ sở sản xuất phải xin giấy phép đặc thù đối với các mặt hàng như thực phẩm chức năng, thực phẩm trẻ em hay nguyên liệu thực phẩm mới.

Theo ông Nguyễn Văn Chinh, mô hình hậu kiểm sẽ hiệu quả hơn trong việc đảm bảo minh bạch và truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Kiểm tra thông tin nhật ký sản xuất, quy trình canh tác là phương pháp quan trọng để phát hiện các vấn đề về an toàn thực phẩm. Khi doanh nghiệp công khai dữ liệu minh bạch, các cơ quan quản lý và người tiêu dùng có thể cùng giám sát, tạo ra áp lực khiến doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm túc. Ông dẫn chứng, Kim Sơn Farm – đơn vị đã đạt chứng nhận hữu cơ của Hoa Kỳ – phải thực hiện truy xuất nguồn gốc đầy đủ và lưu giữ nhật ký sản xuất để được gia hạn chứng nhận sau mỗi đợt kiểm tra định kỳ hàng năm.

Cùng quan điểm, ông Ngô Minh Phương – Giám đốc Công ty TNHH Việt Trường, một doanh nghiệp chuyên chế biến và xuất khẩu thủy sản tại Hải Phòng – cho rằng Việt Nam cần bãi bỏ quy định công bố hợp quy, thay vào đó là quản lý theo quy chuẩn kỹ thuật quốc tế. Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm dựa trên nguyên tắc đánh giá rủi ro không chỉ giúp giảm bớt thủ tục hành chính mà còn tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp trong quá trình xuất khẩu. Đồng thời, cần tách biệt quy định quản lý chất lượng hàng nội địa và hàng xuất khẩu, tránh áp dụng chung một tiêu chuẩn gây khó khăn không cần thiết cho doanh nghiệp.

Theo các chuyên gia và doanh nghiệp, việc sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP cần được thực hiện theo hướng tiệm cận với các thông lệ quốc tế, đồng thời thích ứng với xu hướng số hóa để nâng cao hiệu quả quản lý. Điều này đòi hỏi không chỉ cải tiến về tổ chức mà còn đổi mới phương thức quản lý, ứng dụng công nghệ và tối ưu hóa các công cụ thực thi. Khi được sửa đổi đúng hướng, nghị định này không chỉ giúp doanh nghiệp giảm bớt gánh nặng thủ tục hành chính mà còn đảm bảo cơ quan quản lý duy trì hiệu quả giám sát an toàn thực phẩm.

Một trong những hướng đi quan trọng là quản lý an toàn thực phẩm theo hệ thống, trong đó tất cả các tổ chức sản xuất và kinh doanh thực phẩm đều phải áp dụng và được chứng nhận đủ điều kiện đảm bảo an toàn thực phẩm. Các tiêu chuẩn như tiêu chuẩn HACCP, GAP, chứng nhận hữu cơ sẽ trở thành nền tảng bắt buộc, và toàn bộ thông tin cần được cập nhật trên hệ thống điện tử an toàn thực phẩm quốc gia. Việc số hóa dữ liệu không chỉ giúp cơ quan quản lý dễ dàng theo dõi và kiểm soát mà còn giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong quá trình chứng minh sự tuân thủ tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.

Theo ông Nguyễn Văn Chinh, Giám đốc Kim Sơn Farm, một điểm quan trọng trong quản lý thực phẩm là vai trò của các tổ chức chứng nhận độc lập. Ông đề xuất rằng, các tổ chức này cần được xem là cánh tay nối dài của hệ thống quản lý an toàn thực phẩm, có trách nhiệm hỗ trợ giám sát nhưng cũng phải chịu sự kiểm soát và đánh giá từ cơ quan quản lý nhà nước. Việc này đảm bảo tính khách quan, minh bạch và tạo niềm tin đối với các chứng nhận chất lượng thực phẩm.

Chia sẻ quan điểm này, ông Hoàng Vĩnh Long, Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam, nhấn mạnh rằng việc sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP cần tập trung giải quyết các vấn đề cấp bách trong quản lý an toàn thực phẩm. Một trong những điểm quan trọng là chuyển đổi số trong quản lý, đặc biệt là số hóa thủ tục đăng ký và công bố thực phẩm. Việc thực hiện hoàn toàn trên nền tảng điện tử không chỉ giúp rút ngắn thời gian xử lý mà còn giảm bớt sự chồng chéo, tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong giám sát.

Bên cạnh đó, ông Hoàng Vĩnh Long cũng đề xuất tăng cường cơ chế hậu kiểm thay vì tập trung quá nhiều vào tiền kiểm. Thay vì yêu cầu nhiều thủ tục giấy tờ trước khi sản phẩm được lưu hành, cơ quan quản lý nên chuyển từ cấp phép theo sản phẩm sang giám sát theo quy trình. Cách tiếp cận này không chỉ giúp kiểm soát chất lượng thực phẩm tốt hơn mà còn giảm gánh nặng thủ tục hành chính cho doanh nghiệp.

Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm cần dựa trên nguyên tắc đánh giá rủi ro. Theo đó, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá mức độ rủi ro của sản phẩm dựa trên bản chất hàng hóa và mức độ tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để xác định phương thức quản lý, tần suất kiểm tra và nội dung hậu kiểm đối với từng loại sản phẩm. Các quy định cụ thể về công bố sản phẩm, tự công bố, kiểm tra chất lượng và quảng cáo thực phẩm cũng cần được điều chỉnh theo hướng khả thi, linh hoạt nhưng vẫn đảm bảo an toàn thực phẩm cho người tiêu dùng.

Nhìn chung, việc đổi mới quản lý an toàn thực phẩm theo hướng số hóa, hậu kiểm và kiểm soát theo chuỗi cung ứng sẽ giúp hệ thống vận hành hiệu quả hơn. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí và giảm thiểu thủ tục rườm rà mà còn giúp cơ quan quản lý duy trì sự giám sát chặt chẽ, đảm bảo thực phẩm an toàn cho cả thị trường nội địa và xuất khẩu.

KNA CERT là tổ chức cấp chứng nhận HACCP và chứng nhận ISO 22000 do Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng công nhận. Ngoài ra, Chúng Tôi cung cấp dịch vụ hỗ trợ xây dựng hệ thống quản lý an toàn thực phẩm theo các tiêu chuẩn Quốc tế khác như: FSSC 22000, BRC, IFS, VietGAP, GlobalGAP,… Quý Doanh Nghiệp vui lòng liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để biết thêm thông tin chi tiết.