Tiêu chuẩn ISO về an toàn thực phẩm là gì? & Lợi ích trong ngành thực phẩm 

Trong bối cảnh ngành công nghiệp thực phẩm ngày càng phát triển và hội nhập toàn cầu, việc đáp ứng các tiêu chuẩn ISO về an toàn thực phẩm không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Các tiêu chuẩn này không chỉ giúp đảm bảo sức khỏe người tiêu dùng mà còn mở ra cánh cửa xuất khẩu sang các thị trường khó tính.  

Bài viết này của KNA CERT sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về các tiêu chuẩn ISO trong thực phẩm, lợi ích của việc áp dụng cũng như lộ trình triển khai hiệu quả trong doanh nghiệp của bạn. Dù bạn đang điều hành một cơ sở sản xuất quy mô lớn hay một doanh nghiệp vừa và nhỏ, những thông tin dưới đây sẽ giúp bạn xây dựng chiến lược an toàn thực phẩm bền vững và hiệu quả. 

Tổng quan về tiêu chuẩn ISO trong thực phẩm 

Tiêu chuẩn ISO (International Organization for Standardization) trong lĩnh vực thực phẩm là bộ quy chuẩn quốc tế đã được thống nhất và công nhận trên toàn cầu. Các tiêu chuẩn này đóng vai trò như kim chỉ nam giúp các doanh nghiệp thiết lập, duy trì và cải tiến liên tục hệ thống quản lý an toàn thực phẩm của mình. 

Mục tiêu cốt lõi của các tiêu chuẩn ISO trong ngành thực phẩm là đảm bảo sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng, từ khâu sản xuất nguyên liệu đầu vào cho đến khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Không chỉ dừng lại ở việc kiểm soát chất lượng thành phẩm, các tiêu chuẩn ISO còn yêu cầu doanh nghiệp phải xây dựng một hệ thống quản lý toàn diện, bao gồm cả việc nhận diện, đánh giá và kiểm soát các mối nguy về an toàn thực phẩm trong suốt quá trình sản xuất. 

Tại Việt Nam, trong những năm gần đây, các vấn đề về an toàn thực phẩm ngày càng được chú trọng. Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến nguồn gốc, quy trình sản xuất và chất lượng của thực phẩm họ sử dụng. Trong bối cảnh đó, việc áp dụng các tiêu chuẩn ISO không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ quy định pháp luật mà còn là lợi thế cạnh tranh to lớn trên thị trường. 

Các tiêu chuẩn ISO quan trọng về an toàn thực phẩm 

1. ISO 22000 - Hệ thống quản lý an toàn thực phẩm

ISO 22000 là tiêu chuẩn quốc tế hàng đầu về hệ thống quản lý an toàn thực phẩm, được xây dựng để hài hòa các yêu cầu an toàn thực phẩm trên toàn cầu. Tiêu chuẩn này kết hợp các nguyên tắc của HACCP (Phân tích mối nguy và điểm kiểm soát tới hạn) với các chương trình tiên quyết (PRP) và các yêu cầu hệ thống quản lý. 

ISO 22000 áp dụng cho tất cả các tổ chức trong chuỗi cung ứng thực phẩm, từ sản xuất thức ăn chăn nuôi, sản xuất nguyên liệu thô, chế biến thực phẩm, vận chuyển, lưu trữ cho đến bán lẻ và dịch vụ ăn uống. Tiêu chuẩn này giúp doanh nghiệp: 

• Xác định và kiểm soát các mối nguy về an toàn thực phẩm 

• Thực hiện các biện pháp kiểm soát hiệu quả 

• Tuân thủ các yêu cầu pháp lý và quy định 

• Cải thiện liên tục hệ thống quản lý an toàn thực phẩm 

Phiên bản mới nhất của ISO 22000:2018 đã được cập nhật để phù hợp với cấu trúc cấp cao (HLS) của ISO, giúp việc tích hợp với các hệ thống quản lý khác như ISO 9001 (quản lý chất lượng) trở nên dễ dàng hơn. 

2. ISO/TS 22002 - Chương trình tiên quyết về an toàn thực phẩm

ISO/TS 22002 là một bộ tiêu chuẩn kỹ thuật bổ sung cho ISO 22000, cung cấp các yêu cầu chi tiết về chương trình tiên quyết (PRP) cho các tổ chức khác nhau trong chuỗi thực phẩm. Bộ tiêu chuẩn này bao gồm nhiều phần, mỗi phần được thiết kế cho một lĩnh vực cụ thể: 

• ISO/TS 22002-1: Sản xuất thực phẩm 

• ISO/TS 22002-2: Dịch vụ ăn uống 

• ISO/TS 22002-3: Nông nghiệp 

• ISO/TS 22002-4: Sản xuất bao bì thực phẩm 

• ISO/TS 22002-5: Vận tải và lưu trữ 

• ISO/TS 22002-6: Sản xuất thức ăn chăn nuôi và thực phẩm cho động vật 

Các chương trình tiên quyết là điều kiện cơ bản và các hoạt động cần thiết để duy trì môi trường vệ sinh trong chuỗi thực phẩm, bao gồm các yêu cầu về cơ sở hạ tầng, vệ sinh cá nhân, kiểm soát dịch hại, quản lý chất thải và nhiều yếu tố khác. 

3. ISO 9001 trong ngành thực phẩm

Mặc dù không phải là tiêu chuẩn chuyên biệt về an toàn thực phẩm, ISO 9001 về hệ thống quản lý chất lượng vẫn đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp thực phẩm. Tiêu chuẩn này giúp doanh nghiệp: 

• Cải thiện quy trình sản xuất và kiểm soát chất lượng 

• Tăng hiệu quả hoạt động và giảm lãng phí 

• Nâng cao sự hài lòng của khách hàng 

• Xây dựng nền tảng vững chắc cho việc áp dụng các tiêu chuẩn chuyên ngành khác 

Nhiều doanh nghiệp thực phẩm thường tích hợp ISO 9001 với ISO 22000 để tạo ra một hệ thống quản lý toàn diện, đáp ứng cả yêu cầu về chất lượng và an toàn thực phẩm. 

4. ISO 19011 - Hướng dẫn đánh giá hệ thống quản lý

ISO 19011 cung cấp hướng dẫn về việc đánh giá hệ thống quản lý, bao gồm cả hệ thống quản lý an toàn thực phẩm. Tiêu chuẩn này đặc biệt quan trọng cho các doanh nghiệp thực phẩm vì nó giúp: 

• Thiết lập và quản lý chương trình đánh giá 

• Lập kế hoạch và tiến hành đánh giá 

• Lựa chọn và đánh giá năng lực của đội ngũ đánh giá viên 

• Báo cáo kết quả đánh giá và theo dõi các hành động khắc phục 

Việc đánh giá nội bộ định kỳ theo ISO 19011 giúp doanh nghiệp phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn trong hệ thống an toàn thực phẩm, từ đó có biện pháp khắc phục kịp thời trước khi xảy ra sự cố. 

Lợi ích của việc áp dụng các tiêu chuẩn ISO trong thực phẩm 

1. Nâng cao an toàn và chất lượng sản phẩm

Lợi ích đầu tiên và quan trọng nhất của việc áp dụng các tiêu chuẩn ISO là đảm bảo sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng. Thông qua việc tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm, doanh nghiệp có thể: 

• Giảm thiểu rủi ro về ngộ độc thực phẩm và các vấn đề sức khỏe khác 

• Cải thiện chất lượng sản phẩm một cách nhất quán 

• Xây dựng quy trình sản xuất chuẩn hóa, giảm thiểu sự biến động về chất lượng 

• Tạo niềm tin với người tiêu dùng về sự an toàn của sản phẩm 

2. Tăng cường khả năng cạnh tranh và tiếp cận thị trường

Trong thời đại hội nhập quốc tế, việc đáp ứng các tiêu chuẩn ISO là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp Việt Nam có thể xuất khẩu sang các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản hay Hàn Quốc. Việc được chứng nhận ISO: 

• Mở rộng cơ hội kinh doanh với các đối tác quốc tế 

• Tạo lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ chưa áp dụng tiêu chuẩn 

• Đáp ứng yêu cầu của các nhà bán lẻ lớn và chuỗi cung ứng toàn cầu 

• Giảm thiểu rào cản kỹ thuật trong thương mại quốc tế 

3. Tối ưu hóa quy trình và giảm chi phí

Mặc dù việc triển khai các tiêu chuẩn ISO đòi hỏi đầu tư ban đầu, nhưng về lâu dài, nó giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí đáng kể thông qua: 

• Giảm thiểu sản phẩm lỗi và thu hồi sản phẩm 

• Cải thiện hiệu quả sản xuất và giảm lãng phí 

• Tối ưu hóa việc sử dụng nguyên liệu và năng lượng 

• Giảm chi phí kiểm nghiệm và tái kiểm tra 

4. Tuân thủ quy định pháp luật và quản lý rủi ro hiệu quả

Áp dụng các tiêu chuẩn ISO giúp doanh nghiệp: 

• Đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật về an toàn thực phẩm 

• Xây dựng hệ thống quản lý rủi ro chủ động 

• Chuẩn bị tốt hơn cho các cuộc thanh tra của cơ quan chức năng 

• Bảo vệ thương hiệu và uy tín doanh nghiệp 

Hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn ISO đòi hỏi doanh nghiệp phải liên tục đánh giá và cập nhật các biện pháp kiểm soát, giúp nhận diện sớm các vấn đề tiềm ẩn trước khi chúng phát triển thành khủng hoảng. 

Lộ trình áp dụng tiêu chuẩn ISO về an toàn thực phẩm 

Bước 1: Đánh giá hiện trạng và lựa chọn tiêu chuẩn phù hợp 

Bước đầu tiên trong việc áp dụng các tiêu chuẩn ISO là đánh giá hiện trạng của doanh nghiệp để xác định: 

• Mức độ tuân thủ hiện tại với các yêu cầu về an toàn thực phẩm 

• Khoảng cách giữa thực tế và yêu cầu của tiêu chuẩn 

• Nguồn lực cần thiết để triển khai hệ thống quản lý 

• Tiêu chuẩn ISO phù hợp nhất với đặc thù kinh doanh 

Doanh nghiệp nên cân nhắc các yếu tố như quy mô, loại hình sản xuất, thị trường mục tiêu và yêu cầu của khách hàng khi lựa chọn tiêu chuẩn. Ví dụ, một nhà máy chế biến thực phẩm quy mô lớn có thể cần ISO 22000 kết hợp với FSSC 22000, trong khi một doanh nghiệp nhỏ hơn có thể bắt đầu với ISO 9001 trước khi tiến tới các tiêu chuẩn chuyên ngành. 

Bước 2: Xây dựng tài liệu và đào tạo nhân sự 

Sau khi lựa chọn tiêu chuẩn phù hợp, doanh nghiệp cần: 

• Xây dựng hệ thống tài liệu bao gồm sổ tay chất lượng, quy trình, hướng dẫn công việc 

• Thiết lập các chỉ số đo lường hiệu quả (KPIs) 

• Đào tạo nhân viên về yêu cầu của tiêu chuẩn và vai trò của họ trong hệ thống 

• Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của an toàn thực phẩm trong toàn tổ chức 

Việc đào tạo không chỉ giới hạn ở đội ngũ quản lý mà phải bao gồm tất cả nhân viên có liên quan đến an toàn thực phẩm, từ nhân viên sản xuất đến bộ phận kho vận, bảo trì và vệ sinh. 

Bước 3: Triển khai thực hiện và đánh giá nội bộ 

Giai đoạn triển khai là bước quan trọng để chuyển từ lý thuyết sang thực tế: 

• Áp dụng các quy trình đã xây dựng vào hoạt động hàng ngày 

• Thực hiện việc giám sát và đo lường theo kế hoạch 

• Tiến hành đánh giá nội bộ định kỳ để xác định điểm không phù hợp 

• Thực hiện hành động khắc phục và phòng ngừa kịp thời 

Đánh giá nội bộ giúp doanh nghiệp phát hiện và giải quyết các vấn đề trước khi đánh giá chứng nhận chính thức. Đây cũng là cơ hội để nhân viên làm quen với quá trình đánh giá và cải thiện sự hiểu biết về hệ thống. 

Bước 4: Chứng nhận và cải tiến liên tục 

Khi hệ thống đã hoạt động ổn định, doanh nghiệp có thể mời tổ chức chứng nhận độc lập tiến hành đánh giá: 

• Lựa chọn tổ chức chứng nhận uy tín và được công nhận 

• Chuẩn bị kỹ lưỡng cho cuộc đánh giá chứng nhận 

• Khắc phục các điểm không phù hợp (nếu có) được phát hiện trong quá trình đánh giá 

• Duy trì và cải tiến liên tục hệ thống sau khi được chứng nhận 

Việc được chứng nhận không phải là đích đến cuối cùng mà chỉ là bước đầu trong quá trình cải tiến liên tục. Doanh nghiệp cần thường xuyên rà soát và cập nhật hệ thống để đảm bảo tính hiệu lực và phù hợp với các thay đổi trong môi trường kinh doanh và quy định pháp luật. 

Thách thức khi áp dụng các tiêu chuẩn ISO trong thực phẩm và cách khắc phục 

1. Chi phí và nguồn lực

Một trong những thách thức lớn nhất khi triển khai các tiêu chuẩn ISO là chi phí và nguồn lực cần thiết. Để khắc phục thách thức này, doanh nghiệp có thể: 

• Xây dựng lộ trình triển khai theo từng giai đoạn để phân bổ nguồn lực hợp lý 

• Ưu tiên các khu vực có rủi ro cao để đầu tư trước 

• Tận dụng các chương trình hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế 

• Đào tạo chuyên gia nội bộ thay vì thuê tư vấn bên ngoài trong suốt quá trình 

Tại Việt Nam, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể tham gia các chương trình hỗ trợ kỹ thuật từ Bộ Khoa học và Công nghệ hoặc các dự án hợp tác quốc tế để giảm gánh nặng tài chính. 

2. Sự thay đổi văn hóa tổ chức

Việc áp dụng thành công các tiêu chuẩn ISO đòi hỏi sự thay đổi trong văn hóa tổ chức. Để vượt qua thách thức này, doanh nghiệp nên: 

• Đảm bảo cam kết mạnh mẽ từ ban lãnh đạo cao nhất 

• Truyền thông rõ ràng về lợi ích của hệ thống cho tất cả nhân viên 

• Khuyến khích sự tham gia và đóng góp ý kiến của nhân viên 

• Tạo động lực thông qua các chương trình ghi nhận và khen thưởng 

Kinh nghiệm từ các doanh nghiệp thành công cho thấy, việc tạo ra một "đội tiên phong" gồm các nhân viên nhiệt tình từ các bộ phận khác nhau có thể giúp lan tỏa tinh thần tích cực và vượt qua sự kháng cự với thay đổi. 

3. Duy trì hệ thống bền vững

Nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc duy trì hệ thống sau khi được chứng nhận. Để đảm bảo tính bền vững, doanh nghiệp cần: 

• Tích hợp các yêu cầu của tiêu chuẩn vào hoạt động hàng ngày 

• Tự động hóa việc thu thập dữ liệu và báo cáo khi có thể 

• Đánh giá định kỳ hiệu quả của hệ thống và điều chỉnh kịp thời 

• Liên tục đào tạo và nâng cao nhận thức của nhân viên mới 

Sử dụng các công cụ số hóa và phần mềm quản lý hệ thống an toàn thực phẩm có thể giúp giảm gánh nặng hành chính và tăng hiệu quả giám sát. Hiện nay, có nhiều giải pháp phần mềm phù hợp với các doanh nghiệp Việt Nam với chi phí hợp lý. 

---------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Tiêu chuẩn ISO về an toàn thực phẩm đã và đang trở thành công cụ không thể thiếu giúp các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao chất lượng, đảm bảo an toàn và tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Với sự hỗ trợ của công nghệ số và xu hướng phát triển bền vững, tương lai của ngành công nghiệp thực phẩm Việt Nam đang mở ra nhiều cơ hội đầy hứa hẹn. 

Hành trình áp dụng các tiêu chuẩn ISO trong thực phẩm không phải là điểm đến mà là quá trình liên tục cải tiến. Doanh nghiệp cần xem đây là khoản đầu tư chiến lược cho sự phát triển dài hạn chứ không đơn thuần là chi phí tuân thủ. Những doanh nghiệp tiên phong áp dụng và vượt qua các yêu cầu của tiêu chuẩn sẽ có vị thế vững chắc trong thị trường ngày càng cạnh tranh. 

Bạn đã sẵn sàng nâng cao hệ thống quản lý an toàn thực phẩm của doanh nghiệp mình? Hãy bắt đầu ngay hôm nay bằng việc đánh giá hiện trạng và xây dựng lộ trình triển khai phù hợp. Đừng ngần ngại tham khảo ý kiến từ các chuyên gia KNA CERT theo Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hỗ trợ. Đầu tư cho an toàn thực phẩm chính là đầu tư cho sự thành công bền vững của doanh nghiệp bạn.