Động lực & Giải pháp nào để tuân thủ CBAM?

Dưới áp lực của biến đổi khí hậu, các quốc gia và khu vực trên toàn cầu đang tích cực triển khai các biện pháp nhằm cắt giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới thực hiện cam kết trong Hiệp định Paris. Một trong những chính sách nổi bật hiện nay là Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (Carbon Border Adjustment Mechanism - CBAM), hay còn gọi là thuế biên giới Carbon. Cơ chế này đang đặt ra những thách thức đáng kể đối với các nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu, trong đó có Việt Nam.

Thuế biên giới Carbon là gì?

Thuế biên giới Carbon hay Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) là một biện pháp thuế quan do Liên minh châu Âu (EU) áp dụng nhằm kiểm soát lượng khí thải Carbon từ hàng hóa nhập khẩu. Cơ chế này được thiết kế để ngăn chặn tình trạng "rò rỉ Carbon" – hiện tượng các doanh nghiệp di chuyển hoạt động sản xuất sang các quốc gia có tiêu chuẩn môi trường thấp hơn nhằm tránh các chi phí phát thải. Bằng cách áp dụng CBAM, EU không chỉ bảo vệ tính hiệu quả của chính sách giảm phát thải nội khối mà còn khuyến khích các nhà sản xuất ngoài EU cải thiện quy trình sản xuất theo hướng thân thiện với môi trường hơn. Điều này góp phần thúc đẩy sự chuyển đổi sang một nền kinh tế xanh và bền vững trên phạm vi toàn cầu.

CBAM chính thức có hiệu lực từ tháng 10/2023, đánh dấu một bước đi quan trọng trong chiến lược giảm phát thải khí nhà kính của EU. Trong giai đoạn chuyển tiếp kéo dài đến hết năm 2025, các nhà nhập khẩu vào EU chỉ cần báo cáo lượng khí thải Carbon liên quan đến hàng hóa mà chưa phải chịu thuế. Tuy nhiên, từ ngày 1/1/2026, cơ chế này sẽ bước vào giai đoạn áp dụng thuế trực tiếp đối với một số mặt hàng chủ chốt như sắt, thép, xi măng, phân bón, nhôm, điện và hydrogen. Đây không chỉ là một biện pháp bảo vệ môi trường mà còn đặt ra áp lực đáng kể đối với các đối tác thương mại ngoài EU, buộc họ phải điều chỉnh hoạt động sản xuất để đáp ứng các tiêu chuẩn phát thải mới.

Theo Ủy ban châu Âu, khi CBAM được triển khai đầy đủ, nó sẽ bao phủ hơn 50% lượng phát thải từ các ngành công nghiệp nằm trong hệ thống thương mại phát thải của EU (EU ETS). Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với các nhà xuất khẩu, đặc biệt là những nền kinh tế phụ thuộc lớn vào thị trường EU, trong việc nâng cao tiêu chuẩn sản xuất và giảm lượng khí thải Carbon. Việc thích ứng kịp thời không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì lợi thế cạnh tranh mà còn góp phần vào xu hướng toàn cầu hướng tới phát triển bền vững.

Tác động của CBAM đến xuất khẩu Việt Nam

Việt Nam là một quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc lớn vào xuất khẩu, trong đó EU là một trong những thị trường quan trọng. Với việc Liên minh châu Âu áp dụng Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những ngành có cường độ phát thải Carbon cao, sẽ đối mặt với nhiều thách thức đáng kể. Những tác động này không chỉ ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu mà còn tạo ra áp lực lớn về chi phí tuân thủ và cải tiến công nghệ.

1. Giảm tính cạnh tranh và suy giảm kim ngạch xuất khẩu

CBAM sẽ khiến chi phí sản xuất của các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU tăng lên do họ phải chịu thêm thuế Carbon. Điều này khiến hàng hóa Việt Nam mất dần lợi thế cạnh tranh so với sản phẩm từ các quốc gia không bị áp dụng CBAM hoặc đã có tiêu chuẩn môi trường tương đương với EU.

Theo ước tính, CBAM có thể khiến kim ngạch xuất khẩu của một số ngành hàng Việt Nam sang EU sụt giảm đáng kể, có thể lên đến 100 triệu USD. Nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế và Chính sách (DEPOCEN) cho thấy ngành thép có thể giảm khoảng 4% giá trị xuất khẩu, trong khi ngành nhôm có thể giảm hơn 4%. Đây là một con số không nhỏ, đặc biệt khi EU là thị trường tiêu thụ quan trọng của các ngành công nghiệp này.

2. Áp lực tuân thủ và chi phí hành chính tăng cao

Việc tuân thủ CBAM đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với các doanh nghiệp Việt Nam trong việc đổi mới công nghệ và tối ưu hóa quy trình sản xuất theo hướng bền vững. Các doanh nghiệp không chỉ cần áp dụng công nghệ sạch mà còn phải xây dựng hệ thống đo lường, báo cáo và xác minh lượng khí thải Carbon (MRV) theo tiêu chuẩn của EU.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này không hề đơn giản. Đầu tư vào công nghệ giảm phát thải đòi hỏi nguồn vốn lớn, trong khi nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), lại gặp hạn chế về tài chính và khả năng tiếp cận công nghệ hiện đại. Nếu không có sự hỗ trợ kịp thời và chiến lược thích ứng hợp lý, các doanh nghiệp này có nguy cơ mất thị phần do chi phí sản xuất tăng cao và không đáp ứng được các yêu cầu khắt khe từ EU.

3. Thách thức trong việc xác định và báo cáo lượng khí thải Carbon

Một trong những khó khăn lớn nhất đối với doanh nghiệp Việt Nam là thu thập và báo cáo dữ liệu chính xác về lượng khí thải Carbon trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các SME, chưa có đủ kinh nghiệm và năng lực để thực hiện các quy trình MRV theo tiêu chuẩn quốc tế.

Ngoài ra, việc tính toán lượng khí thải gián tiếp từ các nguồn năng lượng sử dụng trong sản xuất cũng là một thách thức lớn. Theo quy định của EU, từ ngày 1/1/2025, chỉ có phương pháp do EU công nhận mới được chấp nhận để báo cáo lượng khí thải nhà kính đối với hàng hóa nhập khẩu. Điều này sẽ gây khó khăn cho nhiều doanh nghiệp Việt Nam vốn đã quen với các phương pháp báo cáo khác, buộc họ phải nhanh chóng điều chỉnh để đáp ứng các yêu cầu mới từ thị trường EU.

Động lực để chuyển đổi xanh từ CBAM

Mặc dù CBAM đặt ra nhiều thách thức, nó cũng mở ra cơ hội giúp Việt Nam đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang một nền kinh tế xanh và bền vững hơn. Đây không chỉ là xu hướng tất yếu của thế giới mà còn là động lực để doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, gia nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

1. Thúc đẩy đầu tư vào công nghệ sạch và năng lượng tái tạo

Để giảm tác động từ CBAM, các doanh nghiệp Việt Nam cần đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ sản xuất sạch và sử dụng năng lượng tái tạo. Việc ứng dụng công nghệ tiên tiến không chỉ giúp giảm lượng khí thải Carbon mà còn nâng cao hiệu quả sản xuất, tối ưu hóa chi phí và giảm phụ thuộc vào năng lượng nhập khẩu.

Chuyển đổi sang năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời sẽ giúp doanh nghiệp ổn định giá thành sản phẩm, đồng thời đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường khắt khe hơn từ EU và các thị trường lớn khác. Bên cạnh lợi ích kinh tế, việc phát triển công nghệ sạch cũng góp phần bảo vệ môi trường, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và xây dựng hình ảnh thương hiệu bền vững cho doanh nghiệp.

2. Nâng cao năng lực cạnh tranh và tiếp cận thị trường quốc tế

CBAM không chỉ là một rào cản mà còn là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam nâng cao tiêu chuẩn sản xuất, gia tăng uy tín và mở rộng thị trường. Các sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn môi trường cao ngày càng được ưa chuộng tại EU, Bắc Mỹ, Nhật Bản và nhiều thị trường phát triển khác.

Việc tuân thủ các tiêu chuẩn phát thải Carbon khắt khe sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng tầm thương hiệu, chứng minh cam kết với phát triển bền vững, từ đó mở rộng cơ hội hợp tác với các đối tác quốc tế. Khi người tiêu dùng ngày càng ưu tiên các sản phẩm thân thiện với môi trường, doanh nghiệp đi trước trong quá trình chuyển đổi xanh sẽ có lợi thế cạnh tranh dài hạn.

3. Hỗ trợ từ các đối tác quốc tế

Việt Nam đang nhận được nhiều cam kết hỗ trợ tài chính và kỹ thuật từ các đối tác quốc tế để thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng và giảm phát thải khí nhà kính. Một trong những bước tiến quan trọng là Thỏa thuận Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) mà Việt Nam đã ký với Nhóm Đối tác Quốc tế (IPG) vào năm 2022. Theo thỏa thuận này, Việt Nam sẽ nhận được khoản tài trợ lên đến 15,5 tỷ USD để phát triển năng lượng tái tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng và hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi sang công nghệ sản xuất sạch hơn.

Nguồn tài trợ này không chỉ giúp giảm gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp mà còn tạo điều kiện để Việt Nam đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng theo hướng bền vững. Việc tận dụng tốt sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế sẽ giúp Việt Nam không chỉ thích ứng với CBAM mà còn tạo nền tảng phát triển vững chắc cho nền kinh tế trong tương lai.

Giải pháp thích ứng với CBAM

Trước những tác động mà Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) mang lại, Việt Nam cần có những giải pháp chiến lược để vừa bảo vệ lợi ích doanh nghiệp vừa thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh. Những biện pháp này không chỉ giúp Việt Nam thích ứng hiệu quả mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững trong dài hạn.

1. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách về biến đổi khí hậu

Chính phủ Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp lý nhằm thích ứng với CBAM, đặc biệt trong việc đo lường, báo cáo và xác minh (MRV) lượng khí thải carbon. Việc thiết lập các tiêu chuẩn rõ ràng, minh bạch giúp doanh nghiệp có định hướng cụ thể trong việc giảm phát thải và tuân thủ các quy định của EU.

Một bước tiến quan trọng trong lộ trình này là Quyết định 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt Đề án phát triển thị trường Carbon trong nước. Đề án này giúp thiết lập cơ chế giao dịch carbon, tạo động lực cho doanh nghiệp chủ động cắt giảm phát thải với chi phí hợp lý, đồng thời giúp Việt Nam tiến gần hơn đến các mục tiêu phát triển bền vững.

2. Xây dựng hệ thống đo lường, báo cáo và xác minh (MRV) tin cậy

Một hệ thống MRV đạt chuẩn quốc tế là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong việc báo cáo lượng khí thải. Hệ thống này cần được triển khai rộng rãi trong các ngành công nghiệp chịu tác động lớn từ CBAM như thép, xi măng, nhôm và phân bón.

Việc xây dựng một cơ sở dữ liệu đáng tin cậy sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam có thể chứng minh mức phát thải thực tế của mình, từ đó giảm nguy cơ bị đánh thuế cao hơn do thiếu minh bạch. Đồng thời, điều này còn giúp bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp khi tham gia vào chuỗi cung ứng quốc tế, hạn chế các rủi ro thương mại do chưa đáp ứng yêu cầu từ EU.

3. Nâng cao năng lực cho doanh nghiệp

CBAM đặt ra yêu cầu khắt khe đối với doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME). Để hỗ trợ họ thích ứng, Chính phủ và các tổ chức liên quan cần triển khai các chương trình đào tạo, hội thảo chuyên sâu về đo lường, giảm phát thải và tối ưu hóa quy trình sản xuất sạch hơn.

Bên cạnh đó, việc cung cấp các gói hỗ trợ tài chính và kỹ thuật sẽ giúp doanh nghiệp có thêm nguồn lực để đầu tư vào công nghệ xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh. Một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện từ chính sách đến tài chính sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam không chỉ đáp ứng CBAM mà còn hướng đến phát triển bền vững hơn.

4. Đẩy mạnh đàm phán và hợp tác quốc tế

Việt Nam cần chủ động tăng cường đối thoại với EU và các tổ chức quốc tế để đạt được những thỏa thuận công bằng trong thực hiện CBAM. Một trong những mục tiêu quan trọng là thúc đẩy EU công nhận các nỗ lực giảm phát thải của Việt Nam thông qua thị trường carbon nội địa, thay vì chỉ áp đặt các quy định từ phía họ.

Ngoài ra, việc tìm kiếm hỗ trợ tài chính và kỹ thuật từ các đối tác quốc tế sẽ giúp Việt Nam có thêm nguồn lực để đầu tư vào công nghệ sạch, nâng cao hiệu suất sản xuất và giảm thiểu tác động kinh tế từ CBAM. Hợp tác chặt chẽ với các nước khác cũng sẽ giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận các giải pháp chuyển đổi xanh hiệu quả hơn.

5. Phát triển thị trường Carbon trong nước

Việc xây dựng một thị trường Carbon nội địa là giải pháp dài hạn giúp doanh nghiệp chủ động giảm phát thải với chi phí hợp lý. Thị trường này sẽ tạo cơ hội cho doanh nghiệp mua bán hạn ngạch carbon, giúp họ tối ưu hóa chi phí sản xuất và giảm gánh nặng tài chính khi tuân thủ CBAM.

Hơn thế nữa, một thị trường Carbon vận hành hiệu quả sẽ giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu về giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời nâng cao vị thế của quốc gia trên bản đồ thương mại xanh toàn cầu. Khi doanh nghiệp chủ động thích ứng với các yêu cầu về phát thải, Việt Nam sẽ không chỉ giữ vững thị phần xuất khẩu mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư quan tâm đến phát triển bền vững.

KNA CERT cung cấp Dịch vụ Hướng dẫn Khai báo – Tính toán – Lập báo cáo CBAM. Quý Doanh Nghiệp vui lòng liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để biết thêm thông tin chi tiết.