Lộ trình áp dụng CBAM từ năm 2026

Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) đang dần kết thúc giai đoạn chuyển tiếp và sẽ bước vào giai đoạn thực thi chính thức từ năm 2026. Đây là một trong những sáng kiến môi trường tiên tiến nhất của EU, được thiết kế để kiểm soát lượng phát thải carbon từ hàng hóa nhập khẩu. Để giảm thiểu tác động tiêu cực và bảo vệ hoạt động xuất khẩu, các doanh nghiệp Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng kế hoạch và hành động cụ thể, đảm bảo thích nghi với các yêu cầu mới.

Thực hiện nghĩa vụ xác minh dữ liệu phát thải theo CBAM từ năm 2026

CBAM là cơ chế đầu tiên trên thế giới, được khởi xướng bởi EU như một phần trong kế hoạch “Fit for 55,” với mục tiêu đến năm 2030 giảm ít nhất 55% lượng khí thải nhà kính của khu vực. Với tầm ảnh hưởng sâu rộng, CBAM không chỉ đặt ra các tiêu chuẩn cao về môi trường mà còn tạo ra những rào cản mới đối với các quốc gia xuất khẩu vào thị trường EU, bao gồm Việt Nam.

Kể từ ngày 01/10/2023, CBAM đã bắt đầu giai đoạn chuyển tiếp, áp dụng cho sáu nhóm ngành chính: nhôm, xi măng, sắt thép, hóa chất, điện, và hydrogen. Trong giai đoạn này, các doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm thuộc các lĩnh vực này cần cung cấp thông tin chi tiết về suất phát thải khí nhà kính trên mỗi đơn vị sản phẩm. Việc minh bạch hóa dữ liệu này không chỉ giúp đáp ứng yêu cầu của EU mà còn chuẩn bị cho giai đoạn bắt buộc tiếp theo.

Từ năm 2026, CBAM sẽ chính thức được áp dụng với các nghĩa vụ nghiêm ngặt hơn. Doanh nghiệp sẽ phải xác minh dữ liệu phát thải và thanh toán chứng chỉ CBAM cho lượng phát thải tích hợp trong sản phẩm nhập khẩu vào EU. Các nhà nhập khẩu tại EU sẽ cần đăng ký với cơ quan quản lý và mua các chứng chỉ phát thải theo mức độ phát thải carbon của hàng hóa. Giá trị chứng chỉ này sẽ được tính dựa trên giá tín chỉ phát thải hàng tuần trong Hệ thống Thương mại Khí thải của EU (EU ETS).

Ngoài ra, các nhà nhập khẩu còn phải kê khai hàm lượng phát thải carbon trong hàng hóa nhập khẩu và giao nộp số lượng chứng chỉ CBAM tương ứng hàng năm. Tuy nhiên, nếu họ có tài liệu chứng minh rằng giá carbon đã được thanh toán trong quá trình sản xuất hàng hóa tại nước xuất khẩu, lượng phát thải này có thể được khấu trừ. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải nâng cao khả năng kiểm soát và báo cáo phát thải một cách minh bạch, chính xác.

Đến năm 2034, CBAM sẽ vận hành toàn diện. Các nhà máy và doanh nghiệp không còn được cấp hạn ngạch phát thải CO2 miễn phí, thay vào đó phải nộp toàn bộ phí phát thải theo cơ chế CBAM. Điều này tạo ra áp lực lớn nhưng đồng thời cũng thúc đẩy các doanh nghiệp tìm kiếm giải pháp sản xuất xanh, bền vững hơn để duy trì tính cạnh tranh trên thị trường Quốc tế.

Việc thích nghi với CBAM không chỉ là vấn đề bắt buộc mà còn là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao tiêu chuẩn sản xuất, cải thiện hình ảnh thương hiệu và gia tăng khả năng tiếp cận các thị trường tiên tiến.

Cần đáp ứng yêu cầu báo cáo kiểm kê khí nhà kính và dữ liệu chuỗi cung ứng

Trong bối cảnh Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) được triển khai, các doanh nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến nghĩa vụ báo cáo kiểm kê khí nhà kính. Theo bà Nguyễn Hồng Loan, Giám đốc Công ty TNHH Kiến tạo Khí hậu Xanh (GreenCIC), CBAM không chỉ yêu cầu dữ liệu phát thải trong phạm vi doanh nghiệp mà còn đòi hỏi thông tin chi tiết từ chuỗi cung ứng, đặc biệt là nguồn gốc và mức phát thải của nguyên liệu đầu vào. Điều này tạo ra khó khăn lớn cho các doanh nghiệp sử dụng nguyên liệu không rõ nguồn gốc hoặc không có số liệu phát thải từ nhà cung cấp.

Bà Loan nhấn mạnh rằng, mặc dù giai đoạn đầu của CBAM có những quy định linh hoạt trong việc tính toán và báo cáo, từ năm 2025 trở đi, các yêu cầu sẽ trở nên nghiêm ngặt hơn. Việc thu thập dữ liệu và đáp ứng các nghĩa vụ báo cáo sẽ trở thành bài toán khó đối với nhiều doanh nghiệp. Đặc biệt, khi kết thúc giai đoạn chuyển tiếp, CBAM có khả năng mở rộng phạm vi áp dụng, bao gồm thêm nhiều lĩnh vực khác, khiến doanh nghiệp phải không ngừng điều chỉnh để thích nghi.

Bà Nguyễn Hồng Loan cũng làm rõ rằng chứng chỉ CBAM không phải do doanh nghiệp xuất khẩu trực tiếp mua, mà là nghĩa vụ của các nhà nhập khẩu tại châu Âu. Nhà nhập khẩu phải đăng ký với cơ quan quản lý và mua chứng chỉ CBAM phù hợp với lượng phát thải từ các sản phẩm nhập khẩu. Tuy nhiên, trong quá trình đàm phán, các nhà nhập khẩu thường tìm cách chuyển một phần chi phí này sang doanh nghiệp xuất khẩu, khiến chi phí sản xuất của doanh nghiệp Việt Nam gia tăng.

Từ năm 2026, phát thải của sản phẩm xuất khẩu sẽ cần được xác nhận bởi một bên thứ ba độc lập, được châu Âu công nhận. Mặc dù hiện tại, các hướng dẫn mới chỉ áp dụng cho giai đoạn chuyển tiếp, dự kiến đến cuối năm 2025, châu Âu sẽ ban hành các quy định cụ thể hơn cho giai đoạn thực thi chính thức. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải sớm làm quen với việc xác minh và thẩm tra độc lập, đồng thời phải chuẩn bị nguồn lực để đối phó với chi phí phát sinh từ CBAM.

Tại Việt Nam, từ năm 2023, chính phủ đã phân bổ hạn ngạch khí thải cho 2.166 doanh nghiệp và ban hành các quy định liên quan đến giao dịch mua bán tín chỉ carbon. Do đó, các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống dữ liệu đầy đủ, chính xác, có khả năng cập nhật thường xuyên để đáp ứng yêu cầu báo cáo của CBAM. Dữ liệu này phải đạt độ tin cậy để được thẩm định bởi các bên thứ ba.

Ngoài việc báo cáo, các doanh nghiệp cũng cần đánh giá chi phí và lợi ích, từ đó xây dựng kế hoạch giảm phát thải khí nhà kính. Bà Loan nhấn mạnh rằng, thanh toán chứng chỉ CBAM chỉ là giải pháp cuối cùng và mang tính chất thụ động. Để tăng tính cạnh tranh, doanh nghiệp cần chủ động áp dụng công nghệ tiên tiến, chuyển đổi xanh nhằm giảm phát thải và tối ưu hóa chi phí liên quan đến CBAM.

Bà Loan cũng lưu ý rằng, nếu doanh nghiệp đã chi trả giá carbon tại nước xuất khẩu, chi phí cho chứng chỉ CBAM sẽ được điều chỉnh tương ứng. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý nhà nước trong việc thực hiện kiểm kê khí nhà kính và thúc đẩy các chính sách định giá carbon trong nước.

Bên cạnh đó, việc tận dụng các cơ chế tài chính xanh sẽ mang lại nguồn lực để doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ hiện đại, từ đó không chỉ giảm phát thải khí nhà kính mà còn nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường Quốc tế. Những nỗ lực này sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam vượt qua thách thức từ CBAM, mở rộng cơ hội xuất khẩu và bảo vệ lợi ích kinh tế trước các quy định khắt khe của châu Âu.

KNA CERT cung cấp dịch vụ Hướng dẫn Khai báo–Tính toán–Lập báo cáo CBAM, Quý Doanh Nghiệp vui lòng liên hệ Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hỗ trợ.