Thị trường carbon Việt Nam: Khai mở tiềm năng, đón đầu cơ hội

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cùng với Bộ Tài chính đang tích cực phối hợp triển khai nhiều nhóm nhiệm vụ và giải pháp nhằm sớm đưa thị trường carbon của Việt Nam vào vận hành. Theo kế hoạch, thị trường này sẽ được thí điểm từ năm 2025 và hướng tới vận hành chính thức vào năm 2029. Đây là một bước đi chiến lược nhằm giúp Việt Nam bắt kịp xu thế phát triển xanh và bền vững đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu.

Cụ thể, theo Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam, được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/1/2025, Việt Nam sẽ phát triển thị trường carbon theo mô hình tập trung, đảm bảo nguyên tắc thị trường nhưng có sự quản lý, giám sát chặt chẽ của nhà nước. Mục tiêu đặt ra là từ tháng 6/2025 đến hết năm 2028, sàn giao dịch carbon trong nước sẽ được vận hành thử nghiệm. Sau giai đoạn này, sàn giao dịch chính thức đi vào hoạt động ổn định từ năm 2029, tạo nền tảng cho các giao dịch tín chỉ carbon nội địa và quốc tế.

Đánh giá về tiềm năng tín chỉ carbon của Việt Nam

Đánh giá về tiềm năng của Việt Nam trong lĩnh vực tín chỉ carbon, nhiều chuyên gia và đối tác quốc tế nhận định rằng Việt Nam là một trong những quốc gia có khả năng lớn trong việc giảm phát thải khí nhà kính và tạo ra nguồn tín chỉ carbon đáng kể. Với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, nhiều lĩnh vực sản xuất - kinh doanh của Việt Nam hiện vẫn phát thải lượng lớn khí nhà kính, trong khi việc áp dụng công nghệ sạch, công nghệ phát thải thấp vẫn còn nhiều dư địa để cải thiện. Điều này mở ra cơ hội lớn cho các chương trình giảm phát thải, từ đó tạo ra tín chỉ carbon để tham gia thị trường giao dịch.

Ngoài ra, một lợi thế khác của Việt Nam là diện tích rừng lớn với tỷ lệ che phủ hơn 42%. Đây là nguồn tài nguyên quý giá giúp Việt Nam không chỉ duy trì và mở rộng trữ lượng carbon rừng, mà còn phát triển các dự án trồng mới, bảo vệ và làm giàu rừng nhằm gia tăng khả năng hấp thụ khí nhà kính. Điều này tạo ra nguồn tín chỉ carbon từ lĩnh vực lâm nghiệp – một trong những lĩnh vực được quốc tế đánh giá cao về tính bền vững và khả năng đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng "0".

Bên cạnh tiềm năng nội tại, Việt Nam cũng có kinh nghiệm thực tế khi nhiều doanh nghiệp đã tham gia thị trường carbon quốc tế từ những năm 2000 thông qua các chương trình và dự án thuộc Cơ chế phát triển sạch (CDM). Tính đến nay, Việt Nam đã có hơn 300 chương trình và dự án đăng ký, với khoảng 150 dự án được cấp trên 40 triệu tín chỉ carbon. Nhờ đó, Việt Nam từng lọt vào top 4 quốc gia có số lượng dự án CDM nhiều nhất thế giới, chỉ sau Trung Quốc, Brazil và Ấn Độ, và đứng thứ 9 trong số 80 quốc gia có dự án được cấp tín chỉ.

Phần lớn các dự án này tập trung vào lĩnh vực năng lượng tái tạo và tiết kiệm năng lượng, giúp nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và giảm phát thải bền vững. Trong những năm gần đây, các dự án năng lượng tái tạo ở Việt Nam tiếp tục gia tăng, nhiều dự án đã đạt tiêu chuẩn tín chỉ carbon quốc tế. Riêng lĩnh vực lâm nghiệp, Việt Nam cũng đã thực hiện thành công việc giao dịch 10,3 triệu tấn CO₂ giảm phát thải từ rừng tại khu vực Bắc Trung Bộ. Bên cạnh đó, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long cũng đang mở ra nhiều kỳ vọng về việc tạo tín chỉ carbon từ ngành nông nghiệp.

Việc phát triển thị trường carbon không chỉ là một xu hướng tất yếu trong tiến trình chuyển đổi xanh mà còn là công cụ hữu hiệu để hỗ trợ doanh nghiệp và nền kinh tế thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính với chi phí thấp. Thị trường này sẽ khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, ứng dụng giải pháp tiết kiệm năng lượng, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh trong dài hạn.

Hơn thế nữa, thị trường carbon được kỳ vọng sẽ góp phần quan trọng vào việc thực hiện cam kết phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 mà Việt Nam đã tuyên bố tại Hội nghị COP26. Khi vận hành hiệu quả, thị trường carbon sẽ tạo ra cơ chế tài chính mới cho doanh nghiệp, giúp huy động nguồn lực từ quốc tế, thu hút đầu tư vào các dự án năng lượng sạch, công nghệ xanh và các sáng kiến giảm phát thải. Đây sẽ là động lực để Việt Nam không chỉ thực hiện các cam kết khí hậu mà còn phát triển nền kinh tế theo hướng bền vững, hiện đại và cạnh tranh toàn cầu.

Phải hoàn thiện cơ sở pháp lý

Một trong những nhiệm vụ cấp thiết hiện nay để phát triển thị trường carbon tại Việt Nam là hoàn thiện cơ sở pháp lý. Triển khai Quyết định số 232/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đang phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính để xây dựng hệ thống các quy định, chính sách cần thiết. Các nhóm nhiệm vụ và giải pháp đang được tập trung triển khai gồm: xác định loại hàng hóa giao dịch trên thị trường carbon, xác lập các chủ thể tham gia thị trường, xây dựng hệ thống đăng ký quốc gia và sàn giao dịch carbon, tổ chức bộ máy vận hành thị trường, cũng như tăng cường nhận thức và năng lực cho các bên liên quan.

Hiện tại, các bộ, ngành liên quan đang nỗ lực hoàn thiện Nghị định của Chính phủ về sàn giao dịch carbon trong nước — một văn bản pháp lý quan trọng nhằm tạo hành lang pháp lý chính thức cho thị trường này. Đồng thời, các hệ thống kỹ thuật phục vụ thị trường như Hệ thống đăng ký quốc gia về hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon, Hệ thống giao dịch, Hệ thống lưu ký và thanh toán cũng đang được thiết lập, quản lý và từng bước vận hành thử nghiệm.

Tuy nhiên, vì là một loại thị trường mới, nên thực tế triển khai vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Một trong những thách thức lớn là công tác kiểm kê khí nhà kính của các doanh nghiệp hiện chưa được thực hiện đầy đủ, trong khi đây là cơ sở để xác định hạn ngạch phát thải – hàng hóa chính của thị trường carbon. Bên cạnh đó, các quy định chi tiết về giao dịch, đấu giá hạn ngạch phát thải, đảm bảo an toàn và bảo mật thị trường, hoạt động môi giới, các loại phí, lệ phí liên quan, cũng như chế tài xử lý vi phạm vẫn cần phải được cụ thể hóa đầy đủ trong thời gian tới.

Ngoài ra, một hạn chế lớn hiện nay là Việt Nam chưa có bộ tiêu chuẩn tín chỉ carbon riêng, dẫn đến thiếu khung tham chiếu chính thức cho việc phát triển và thẩm định các dự án tạo tín chỉ carbon nội địa. Đội ngũ nhân lực có chuyên môn sâu về phát triển và kiểm định các dự án tạo tín chỉ carbon cũng còn rất thiếu về số lượng lẫn chất lượng, gây khó khăn cho quá trình xây dựng các dự án chuẩn hóa theo yêu cầu quốc tế.

Theo Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg ngày 13/8/2024 về danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính, các đối tượng bắt buộc phải kiểm kê bao gồm: nhà máy nhiệt điện, cơ sở sản xuất công nghiệp tiêu thụ từ 1.000 tấn dầu tương đương (TOE) mỗi năm trở lên; doanh nghiệp vận tải hàng hóa tiêu thụ từ 1.000 TOE mỗi năm; tòa nhà thương mại tiêu thụ từ 1.000 TOE mỗi năm; và cơ sở xử lý chất thải rắn có công suất từ 65.000 tấn mỗi năm trở lên. Việc kiểm kê khí nhà kính của các cơ sở này là căn cứ quan trọng để xác định lượng phát thải và phân bổ hạn ngạch phù hợp khi thị trường carbon vận hành.

Theo kế hoạch, trong giai đoạn từ nay đến hết năm 2028, các ngành phát thải lớn như nhiệt điện, sản xuất thép, sản xuất xi măng sẽ là những lĩnh vực đầu tiên được phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính, dựa trên tổng hạn ngạch quốc gia do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Việc phân bổ này nhằm giúp kiểm soát lượng phát thải trong giới hạn cho phép và tạo ra cơ chế cho các cơ sở được mua bán hạn ngạch hoặc tín chỉ carbon nhằm bù đắp lượng phát thải vượt mức.

Đây sẽ là bước quan trọng để hình thành và vận hành thị trường carbon một cách minh bạch, hiệu quả, tạo động lực thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, giảm phát thải và tiến tới mục tiêu phát triển bền vững. Tuy nhiên, để thị trường này vận hành hiệu quả, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện các khung pháp lý chi tiết, đồng thời đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đảm bảo sự tham gia đầy đủ và hiệu quả của các doanh nghiệp và tổ chức trong nước.

KNA CERT cung cấp dịch vụ hướng dẫn kiểm kê khí nhà kính cho các lĩnh vực và cơ sở thuộc phạm vi của Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg. Vui lòng liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hỗ trợ.