Xuất khẩu vào EU cần lưu ý Quy định về phát thải Carbon (CBAM)

Năm 2026, Cơ chế điều chỉnh biên độ carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU) chính thức có hiệu lực đầy đủ. Điều này đồng nghĩa với việc các quy trình mới sẽ được áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu vào thị trường này. Các mặt hàng chịu ảnh hưởng bao gồm sắt, thép, nhôm, xi măng, hydrogen và một số loại phân bón, đặt ra thách thức lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu.

Quy định của CBAM

Bắt đầu từ ngày 01/01/2026, CBAM sẽ chính thức trở thành một loại thuế tại điểm nhập khẩu đối với các sản phẩm và nguồn cung cấp điện từ các nước ngoài EU. Quy định này được thiết kế nhằm ngăn chặn "rò rỉ carbon," một hiện tượng mà các doanh nghiệp dịch chuyển sản xuất sang những quốc gia có tiêu chuẩn môi trường thấp hơn hoặc nhập khẩu từ đó để giảm chi phí. Đồng thời, CBAM cũng duy trì sức cạnh tranh của các ngành công nghiệp trong EU, vốn phải chịu phí carbon theo Hệ thống giao dịch quyền phát thải EU (EU ETS).

Các mặt hàng chịu ảnh hưởng của CBAM đã được liệt kê rõ ràng trong Phụ lục I, bao gồm các sản phẩm như thép, xi măng, nhôm, hydrogen và một số loại phân bón. Những hàng hóa này được xác định dựa trên mã HS và quốc gia xuất xứ. Đối với việc nhập khẩu điện, CBAM cũng áp dụng, nhưng các nguồn điện từ quốc gia có thị trường tích hợp với EU có thể được miễn trừ. Tuy nhiên, để đáp ứng điều kiện này, các quốc gia phải tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt, từ phát triển năng lượng tái tạo đến việc thiết lập hệ thống giao dịch quyền phát thải quốc gia tương thích với EU ETS.

Mỗi lô hàng nhập khẩu sẽ bị áp dụng giới hạn giá trị tối đa là 150 Euro, cũng chính là ngưỡng khai báo hải quan của EU. Điều này đồng nghĩa rằng các doanh nghiệp xuất khẩu phải mua chứng chỉ EU CBAM dựa trên lượng khí thải carbon của sản phẩm. Các quy định liên quan hiện nay còn rất phức tạp và vẫn đang được hoàn thiện, do đó, doanh nghiệp cần nhanh chóng đánh giá xem liệu mình có thuộc đối tượng bị ảnh hưởng hay không.

Để đối phó với CBAM, doanh nghiệp xuất khẩu cần thực hiện một số bước chuẩn bị quan trọng. Trước tiên, doanh nghiệp phải cập nhật hệ thống thông tin và đánh giá lại mô hình kinh doanh của mình. Các kế toán viên cần tham gia vào việc lập kế hoạch và công bố thông tin liên quan đến CBAM, trong khi đội ngũ quản lý phải hiểu rõ các quy định và đánh giá tác động đối với khách hàng của mình.

Đối với các doanh nghiệp thuộc phạm vi điều chỉnh, việc đăng ký hoặc tìm kiếm đối tác tư vấn để xử lý thủ tục liên quan đến CBAM là cần thiết. Ngoài ra, doanh nghiệp cần liên tục cập nhật thông tin từ cơ quan chức năng hoặc trang web của Ủy ban châu Âu để đảm bảo tuân thủ các quy định mới nhất.

Không phải tất cả các quốc gia ngoài EU đều chịu sự điều chỉnh của CBAM. Theo Phụ lục III, các quốc gia thuộc Khu vực Kinh tế châu Âu (EEA) như Iceland, Na Uy, Liechtenstein, Thụy Sĩ và một số lãnh thổ khác có thể được miễn trừ. Những quốc gia này đã tích hợp hệ thống ETS riêng của họ với EU hoặc đã cam kết liên kết chặt chẽ với EU ETS. Điều kiện miễn trừ bao gồm việc giá carbon áp dụng tại quốc gia xuất khẩu không được chênh lệch đáng kể so với mức giá trong EU ETS, qua đó tạo sự cân bằng trong thương mại và thúc đẩy hợp tác Quốc tế về chính sách môi trường.

Thực tiễn nhập khẩu hàng hóa của EU từ năm 2026

Khi Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) chính thức có hiệu lực vào ngày 01/01/2026, các quy trình nhập khẩu hàng hóa vào EU sẽ thay đổi đáng kể. Các hàng hóa thuộc danh mục của Phụ lục I chỉ được phép nhập khẩu bởi những người khai báo được ủy quyền, tức các cá nhân hoặc tổ chức chịu trách nhiệm thực hiện việc nhập khẩu. Những người khai báo này phải đăng ký thông qua hệ thống sổ đăng ký CBAM trung tâm và mua chứng chỉ CBAM để thanh toán thuế theo quy định. Điều này đảm bảo rằng tất cả các hàng hóa nhập khẩu tuân thủ tiêu chuẩn phát thải carbon của EU, ngoại trừ các lô hàng có giá trị dưới 150 Euro.

Mỗi quốc gia thành viên EU đã thiết lập một Cơ quan quốc gia có thẩm quyền (NCA) để giám sát và quản lý việc đăng ký. NCA có trách nhiệm kiểm tra kỹ lưỡng hồ sơ của các cá nhân hoặc tổ chức đăng ký, bao gồm việc đánh giá khả năng tài chính, sự tuân thủ pháp luật và khả năng đáp ứng các nghĩa vụ theo CBAM. Trong một số trường hợp, người đăng ký có thể cần cung cấp bảo lãnh tài chính để đảm bảo trách nhiệm của họ. Với các doanh nghiệp không cư trú tại EU, việc chỉ định một “đại diện hải quan gián tiếp” là cần thiết để hỗ trợ việc đăng ký và thực hiện nghĩa vụ CBAM.

Ngoài vai trò của các nhà nhập khẩu, các cơ sở sản xuất và nhà vận hành tại các quốc gia thứ ba có thể đăng ký thông tin của họ trong sổ đăng ký CBAM. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc cung cấp dữ liệu cần thiết để người khai báo tại EU có thể thực hiện các nghĩa vụ mua chứng chỉ và báo cáo phát thải một cách đầy đủ và chính xác. Việc quản lý và ghi nhận lượng phát thải khí nhà kính (GHG) kèm theo trong các hàng hóa nhập khẩu là yếu tố quan trọng để bảo đảm tính minh bạch của hệ thống.

Trong giai đoạn chuyển tiếp từ ngày 01/10/2023 đến 31/12/2025, các nhà nhập khẩu phải nộp báo cáo hàng quý về lượng phát thải carbon đi kèm trong hàng hóa nhập khẩu. Tuy nhiên, việc mua chứng chỉ CBAM chưa bắt buộc trong thời gian này nhằm giảm áp lực cho doanh nghiệp khi chuyển đổi sang hệ thống mới. Giai đoạn chuyển tiếp không chỉ giúp doanh nghiệp thích ứng mà còn hỗ trợ các cơ quan quốc gia trong việc tinh chỉnh quy trình quản lý và báo cáo.

Bắt đầu từ ngày 01/01/2026, người khai báo CBAM sẽ phải đảm bảo rằng họ đã mua đủ chứng chỉ để bao phủ ít nhất 80% lượng phát thải GHG kèm theo trong hàng hóa nhập khẩu của mình trong quý đó. Giá của các chứng chỉ CBAM được xác định dựa trên mức giá trung bình hàng tuần của giấy phép phát thải carbon EU, phản ánh chi phí thực tế trên thị trường. Người khai báo cũng phải nộp báo cáo hàng năm vào ngày 31/5, cung cấp thông tin chi tiết về số lượng hàng hóa (tính theo tấn), điện (tính theo MWh) nhập khẩu vào EU, tổng lượng phát thải GHG kèm theo trong các lô hàng nhập khẩu, số lượng chứng chỉ CBAM cần nộp (được tính sau khi trừ đi chi phí ròng đã trả cho phát thải GHG tại quốc gia xuất xứ của hàng hóa/điện), và bản sao của các báo cáo xác minh từ nhà xác minh độc lập.

Việc lưu trữ hồ sơ đầy đủ và chính xác là yêu cầu bắt buộc trong vòng bốn năm sau năm tuyên bố, nhằm đảm bảo sự minh bạch và khả năng kiểm tra việc tuân thủ quy định. Đồng thời, quá trình giảm dần các phụ cấp miễn phí theo hệ thống EU ETS sẽ diễn ra song song với triển khai CBAM, với mục tiêu đưa hệ thống vận hành đầy đủ vào năm 2034. Khi đó, chứng chỉ CBAM sẽ phản ánh chính xác chi phí phát thải GHG theo tiêu chuẩn của EU.

Cách tính lượng phát thải GHG

Lượng phát thải khí nhà kính (GHG) bao gồm carbon dioxide (CO2), nitrous oxide (N2O), và perfluorocarbons (PFC). Tùy thuộc vào từng loại hàng hóa, các loại GHG cụ thể sẽ được quy định trong Phụ lục I và II của CBAM.

Theo quy định chung, lượng phát thải GHG bao gồm cả phát thải trực tiếp và gián tiếp trong quá trình sản xuất. Tuy nhiên, với các hàng hóa thuộc Phụ lục II, chỉ lượng phát thải trực tiếp được tính toán. Danh mục này chủ yếu bao gồm sắt, thép, nhôm và hydro. Điều này nhấn mạnh sự tập trung vào các ngành công nghiệp nặng, nơi phát thải trực tiếp đóng vai trò chủ yếu trong quá trình sản xuất.

Phát thải trực tiếp được hiểu là lượng phát thải sinh ra từ các hoạt động sản xuất, bao gồm cả việc tiêu thụ năng lượng để sưởi ấm hoặc làm mát trong quá trình này, bất kể năng lượng đó được sản xuất ở đâu. Việc tính toán lượng phát thải phải tuân thủ các phương pháp cụ thể đã được nêu trong Phụ lục IV. Đối với các hàng hóa đơn giản, công thức tính toán sẽ khác so với hàng hóa phức tạp, và mỗi cơ sở sản xuất phải thực hiện tính toán riêng biệt dựa trên hoạt động của mình.

Ví dụ, trong trường hợp một nhà máy sản xuất xi măng ở một quốc gia không có cơ chế định giá carbon, nếu sản xuất 100.000 tấn xi măng trong một năm, tạo ra 45.000 tấn CO2 từ phát thải trực tiếp và 45.000 tấn CO2 từ phát thải gián tiếp, thì lượng phát thải trung bình trên mỗi tấn xi măng sẽ là:

(45.000 tấn CO2 + 45.000 tấn CO2) ÷ 100.000 tấn = 0,9 tấn CO2/tấn xi măng.

Giả sử mức giá trung bình hàng ngày của EU ETS là 80 Euro/tấn CO2, chi phí CBAM cho mỗi tấn xi măng nhập khẩu sẽ là 72 Euro (90% chi phí phát thải). Nếu một nửa lượng xi măng sản xuất được nhập khẩu vào EU, người khai báo sẽ phải mua chứng chỉ CBAM trị giá ít nhất 2,88 triệu Euro trong năm đầu tiên và nộp đủ 3,6 triệu Euro vào ngày 31/5 của năm tiếp theo.

Trong trường hợp không có dữ liệu phát thải thực tế, các giá trị mặc định có thể được sử dụng. Những giá trị này dựa trên các nghiên cứu công khai và dữ liệu liên quan. Tuy nhiên, vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể nào để đánh giá độ tin cậy của dữ liệu nghiên cứu này. Ủy ban châu Âu dự kiến sẽ công bố thêm thông tin chi tiết trong tương lai để hỗ trợ xác định các giá trị mặc định phù hợp.

Nếu không có dữ liệu đáng tin cậy từ quốc gia xuất khẩu, lượng phát thải của hàng hóa sẽ được tính toán dựa trên hiệu suất phát thải của 10% các nhà sản xuất kém hiệu quả nhất trong EU. Điều này nhằm đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong việc áp dụng các tiêu chuẩn CBAM đối với hàng hóa nhập khẩu.

Quản lý và xác nhận chứng chỉ CBAM

Trong khuôn khổ cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU, các quốc gia thành viên được yêu cầu thiết lập một nền tảng trung tâm để phân phối chứng chỉ CBAM đến những người đăng ký tại lãnh thổ của mình. Số lượng chứng chỉ mà các nhà nhập khẩu cần mua phụ thuộc vào lượng phát thải khí nhà kính (GHG) kèm theo của hàng hóa nhập khẩu, sau khi đã trừ đi các khoản chi trả cho phát thải GHG tại quốc gia xuất xứ. Những khoản chi trả này có thể được thực hiện thông qua thuế carbon, hệ thống giao dịch quyền phát thải, hoặc các chương trình giảm phát thải carbon tương tự.

Tuy nhiên, mức giá phát thải GHG ở nhiều quốc gia thứ ba thường thấp hơn đáng kể so với giá của giấy phép EU ETS. Ví dụ, vào năm 2022, mức giá trung bình của Công ty XYZ chỉ là 8 USD mỗi tấn CO2, so với mức 80,32 Euro mỗi tấn của EU ETS. Sự chênh lệch này khiến nhiều nhà nhập khẩu đối mặt với chi phí bổ sung đáng kể khi tuân thủ CBAM. Để được giảm giá, chỉ những khoản chi trả carbon thực tế mới được tính đến. Nếu quốc gia xuất xứ có các khoản hỗ trợ hoặc hoàn lại tương tự, những khoản này sẽ bị khấu trừ để tính toán số lượng chứng chỉ CBAM ròng cần mua.

Các nhà nhập khẩu cần lưu giữ hồ sơ chi tiết về số tiền đã trả cho phát thải GHG, bao gồm cả các khoản hoàn lại, với thông tin này phải được chứng nhận bởi một bên độc lập. Đặc biệt, những chứng chỉ CBAM dư thừa có thời hạn sử dụng và phải được nộp trước ngày 30/6 của năm sau. Nếu không sử dụng, chứng chỉ sẽ tự động bị hủy khỏi sổ đăng ký của Ủy ban châu Âu. Khác với hệ thống EU ETS, chứng chỉ CBAM không được giao dịch trên thị trường mở. Người khai báo chỉ có thể yêu cầu hoàn lại tiền cho một phần ba số lượng chứng chỉ đã mua trong năm trước, và số tiền hoàn lại này không điều chỉnh theo biến động giá thị trường. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải tính toán cẩn thận để tránh tình trạng mua quá nhiều chứng chỉ không thể hoàn lại, gây lãng phí tài chính.

Từ ngày 01/01/2026, tổng lượng phát thải GHG được khai báo trong báo cáo CBAM cần được xác nhận bởi một đơn vị xác minh dữ liệu được công nhận. Các đơn vị xác minh này phải tuân thủ tiêu chuẩn và quy định thực hiện của EU ETS, đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của các báo cáo phát thải. Báo cáo xác minh chỉ được coi là hợp lệ nếu nhà xác minh đảm bảo rằng không có sai sót nghiêm trọng hoặc vi phạm quan trọng trong tính toán lượng phát thải.

Quy trình xác minh yêu cầu tham quan cơ sở sản xuất để kiểm chứng dữ liệu, trừ khi có lý do đặc biệt cho phép miễn trừ. Ủy ban châu Âu có quyền ban hành thêm các quy định nhằm thiết lập ngưỡng đánh giá sai sót, định dạng báo cáo xác nhận, và yêu cầu tài liệu hỗ trợ. Những biện pháp này nhằm đảm bảo hàng hóa nhập khẩu vào EU không chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn phát thải GHG mà còn đóng góp vào mục tiêu giảm phát thải Toàn cầu một cách bền vững.

CBAM đánh dấu một bước tiến quan trọng trong nỗ lực của EU nhằm giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sản xuất bền vững trên Toàn cầu. Đối với các doanh nghiệp xuất khẩu, việc nhanh chóng thích nghi và tuân thủ các quy định này không chỉ đảm bảo khả năng cạnh tranh trên thị trường EU mà còn mở ra cơ hội nâng cao giá trị thương hiệu và vị thế trên thị trường Quốc tế. KNA CERT cung cấp dịch vụ Hướng dẫn Khai báo–Tính toán–Lập báo cáo CBAM, Quý Doanh Nghiệp vui lòng liên hệ Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hỗ trợ.