Doanh nghiệp cần chủ động trong “cuộc chơi” chuyển đổi xanh toàn cầu

Hiện nay, các doanh nghiệp (DN) Việt Nam đang phải đối mặt với hàng loạt áp lực và thách thức ngày càng gia tăng từ những yêu cầu về tiêu chuẩn xanh, phát triển bền vững ở các thị trường quốc tế lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản. Những quy định và chính sách về môi trường, xã hội, và quản trị (ESG) ngày càng khắt khe, phức tạp, buộc doanh nghiệp phải chủ động chuẩn bị và thích ứng nếu muốn giữ vững vị thế và mở rộng thị trường xuất khẩu. Chính vì vậy, việc sẵn sàng tham gia vào "cuộc chơi" chuyển đổi xanh toàn cầu đang trở thành một yêu cầu cấp thiết, không thể trì hoãn đối với cộng đồng doanh nghiệp Việt.

“Cuộc chơi” chuyển đổi xanh toàn cầu

Chia sẻ về xu thế này, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho biết các tiêu chuẩn xanh và phát triển bền vững đang có nhiều điều chỉnh mới, khắt khe hơn tại những thị trường lớn. Đặc biệt, ở châu Âu (EU), Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đã chính thức có hiệu lực, áp dụng với các mặt hàng có lượng phát thải khí nhà kính cao như sắt, thép, nhôm, phân bón, điện... Các sản phẩm này, khi xuất khẩu vào EU, phải đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về giảm thiểu "dấu chân carbon". Nếu không đạt được các tiêu chuẩn về phát thải, doanh nghiệp sẽ phải chịu thêm thuế hoặc các khoản chi phí điều chỉnh, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng cạnh tranh và chi phí xuất khẩu.

Không dừng lại ở đó, từ tháng 6/2023, EU tiếp tục ban hành Quy định chống mất rừng (EUDR), yêu cầu tất cả sản phẩm thuộc 7 nhóm mặt hàng như cà phê, dầu cọ, cao su, gỗ, thịt bò, ca cao và đậu nếu muốn nhập khẩu vào châu Âu phải chứng minh quy trình sản xuất không gây phá rừng và đảm bảo yếu tố pháp lý minh bạch. Mặc dù EUDR được gia hạn thực thi đến tháng 1/2026, nhưng các doanh nghiệp cần bắt đầu chuẩn bị từ bây giờ để đáp ứng các tiêu chuẩn cao của thị trường này.

Ngoài ra, hàng loạt các văn bản mới liên quan đến phát triển bền vững cũng liên tục được công bố và sẽ tác động sâu rộng đến các doanh nghiệp Việt Nam. Tiêu biểu như Chỉ thị về báo cáo phát triển bền vững, Đạo luật thẩm định chuỗi cung ứng (do Đức ban hành), yêu cầu doanh nghiệp phải có báo cáo chi tiết về trách nhiệm xã hội, môi trường và quản trị trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Đặc biệt, vào tháng 6/2024, Ủy ban châu Âu (EC) đã yêu cầu các quốc gia thành viên EU phải nội luật hóa các quy định về thẩm định chuỗi cung ứng theo chuẩn Đức, đồng nghĩa với việc các quy định này sẽ sớm trở thành luật chung của toàn khối EU.

Dù Chỉ thị về thẩm định chuỗi cung ứng của EU ghi chú rằng các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) không chịu tác động trực tiếp, nhưng trên thực tế họ sẽ bị tác động gián tiếp rất lớn thông qua chuỗi cung ứng. Những doanh nghiệp là nhà cung cấp, đối tác cho các tập đoàn lớn hoặc doanh nghiệp xuất khẩu chắc chắn sẽ phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt từ đối tác nhằm đảm bảo toàn bộ chuỗi cung ứng không vi phạm các nguyên tắc phát triển bền vững. Không chỉ giới hạn trong các lĩnh vực như sản xuất công nghiệp hay nông, lâm nghiệp, mà hiện nay hàng loạt ngành nghề khác như vận tải, logistics, hàng không, cảng biển… cũng đã bị “gọi tên” và đưa vào diện áp dụng các quy định về trách nhiệm bền vững khi muốn tiếp cận thị trường EU.

Đáng chú ý, mặc dù tại Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump (nếu trở lại nhiệm kỳ 2), chính sách về môi trường có thể bị nới lỏng, nhưng Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Đồng thời, rất nhiều nhà mua hàng, tập đoàn lớn của Mỹ vẫn cam kết mạnh mẽ theo đuổi tiêu chuẩn ESG và các nguyên tắc phát triển bền vững toàn cầu. Do đó, doanh nghiệp Việt không thể chủ quan hay buông lỏng các yêu cầu xanh hóa sản xuất, bởi nếu không tuân thủ, họ sẽ mất cơ hội hợp tác, bị loại khỏi chuỗi cung ứng.

Bên cạnh EU và Mỹ, các thị trường lớn khác như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đang đẩy mạnh các chương trình mua sắm xanh và áp dụng các quy định về trách nhiệm môi trường, xã hội và quản trị với nhà cung cấp. Nếu sản phẩm của doanh nghiệp Việt không đạt tiêu chuẩn xanh, các thị trường này hoàn toàn có thể tìm kiếm và lựa chọn những nhà cung cấp khác đáp ứng yêu cầu tốt hơn.

Vì vậy, để không bị bỏ lại phía sau và không đánh mất cơ hội kinh doanh trên thị trường toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động nâng cấp mình, không chỉ đơn thuần đáp ứng những yêu cầu hiện tại mà còn chuẩn bị sẵn sàng cho những thay đổi khắt khe hơn trong tương lai. Thay vì chờ đợi, đối phó thụ động, đây là thời điểm các doanh nghiệp cần bước vào cuộc chơi chuyển đổi xanh toàn cầu với tư thế chủ động, bản lĩnh và sáng tạo.

Cần hoàn thiện khung pháp lý để hỗ trợ doanh nghiệp

Theo nhiều chuyên gia, để doanh nghiệp nhìn nhận thách thức này như một cơ hội chuyển mình, tái định vị thương hiệu và gia tăng giá trị kinh doanh, trước tiên, cần giúp doanh nghiệp hiểu đúng và đủ về những áp lực từ yêu cầu phát triển bền vững của thị trường. Khi doanh nghiệp hiểu rõ tác động của những xu thế toàn cầu, họ sẽ nhận ra rằng đây không chỉ là bài toán tuân thủ, mà còn là động lực để tái cấu trúc, đổi mới mô hình sản xuất kinh doanh theo hướng bền vững và hiệu quả hơn.

Thực tế, thời gian qua ở Việt Nam đã xuất hiện những mô hình tiêu biểu về sản xuất xanh, công trình xanh, khu công nghiệp sinh thái, vật liệu xây dựng thân thiện môi trường, cảng biển xanh… Nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu hướng tới các chuỗi cung ứng tuần hoàn, tăng cường tái chế, giảm tiêu hao năng lượng hóa thạch, và hướng tới giảm thải tối đa. Những mô hình này cho thấy sự nỗ lực và xu hướng tích cực từ một bộ phận doanh nghiệp tiên phong. Tuy nhiên, so với tổng số gần 800.000 doanh nghiệp trên cả nước, những nỗ lực đó vẫn còn khiêm tốn và rời rạc, chưa tạo thành một làn sóng mạnh mẽ với chiến lược, lộ trình cụ thể và sự đầu tư bài bản. Phần lớn doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn đang loay hoay, chưa biết bắt đầu từ đâu, thiếu thông tin và thiếu nguồn lực để triển khai thực chất.

Kết quả khảo sát của VCCI cũng cho thấy, một số doanh nghiệp dù đã có những bước đi đầu tiên trong việc hướng tới ESG, nhưng chủ yếu mới chỉ dừng lại ở những giải pháp rời rạc, đơn lẻ. Chưa nhiều doanh nghiệp có một chiến lược tích hợp ESG đầy đủ và bài bản. Chính vì vậy, rất cần sự đồng hành, hỗ trợ chuyên sâu từ các chuyên gia, tổ chức tư vấn để giúp doanh nghiệp xây dựng được hệ thống hành động cụ thể, phù hợp với điều kiện của mình. Khi có chiến lược rõ ràng, doanh nghiệp sẽ chủ động hơn khi tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu và dễ dàng hơn trong việc tiếp cận những dòng vốn đầu tư xanh, đầu tư ESG từ các đối tác quốc tế.

Về góc độ chính sách, ông Đậu Anh Tuấn cũng nhận định, khung pháp lý hỗ trợ doanh nghiệp phát triển xanh, bền vững tại Việt Nam đã bắt đầu hình thành, với nhiều văn bản, chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, phát triển bền vững được ban hành. Tuy nhiên, doanh nghiệp và các bên liên quan vẫn đang chờ đợi những khung pháp lý cụ thể và đầy đủ hơn, đặc biệt là những quy định về phân loại xanh, tài chính xanh, thị trường tín chỉ carbon, hay những quy định chi tiết về trách nhiệm tái chế, xử lý chất thải... Đây là các yếu tố nền tảng pháp lý quan trọng để doanh nghiệp có cơ sở thực hiện và phát triển bền vững, đồng thời tránh tình trạng mỗi địa phương, mỗi lĩnh vực có cách hiểu và áp dụng khác nhau, gây khó khăn cho doanh nghiệp. Ông Tuấn cũng nhấn mạnh, các cơ quan quản lý cần rà soát, điều chỉnh các quy định hiện hành để đảm bảo sự đồng bộ, nhất quán và không chồng chéo với những chính sách phát triển xanh mới đang được quốc tế áp dụng.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cũng lưu ý rằng, hệ thống quy định và yêu cầu về phát triển bền vững sẽ không dừng lại mà sẽ tiếp tục cập nhật và mở rộng trong tương lai. Chính vì vậy, doanh nghiệp cần chủ động nâng cao năng lực, nắm bắt thông tin mới, và không thể chờ đợi. Việc cập nhật thường xuyên các xu hướng, chính sách quốc tế là điều bắt buộc để không bị tụt lại trong cuộc đua toàn cầu hóa xanh.

Ngoài ra, bà Phạm Chi Lan cũng cho rằng, sự liên kết, hợp tác giữa các doanh nghiệp trong cùng ngành, cùng chuỗi cung ứng là yếu tố then chốt để thúc đẩy chuyển đổi xanh. Khi các doanh nghiệp cùng ngành phối hợp và hỗ trợ lẫn nhau, sẽ giúp chia sẻ chi phí, công nghệ và kinh nghiệm, giảm bớt gánh nặng cho từng đơn vị đơn lẻ. Đặc biệt, các đối tác quốc tế, các nhà mua hàng lớn hiện nay sẵn sàng hợp tác và hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng để cùng thực hiện các tiêu chuẩn ESG, giảm chi phí cơ hội khi phải tìm kiếm nhà cung ứng mới. Đây là cơ hội rất lớn cho doanh nghiệp Việt nắm bắt để "làm mới" mình theo hướng phát triển bền vững.

Cuối cùng, theo bà Chi Lan, chuyển đổi xanh không thể chỉ là câu chuyện của lãnh đạo doanh nghiệp mà phải là sự đồng lòng từ cả đội ngũ nhân sự, từ người quản lý cấp cao đến các bộ phận vận hành. Việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp gắn với phát triển bền vững, khuyến khích nhân viên tham gia các sáng kiến xanh, tận dụng mọi nguồn lực nội bộ sẽ tạo ra sức mạnh tập thể giúp doanh nghiệp chuyển đổi thành công. Khi đó, doanh nghiệp không chỉ "ứng phó" với các quy định mới, mà còn vươn lên chiếm lĩnh các giá trị gia tăng cao hơn từ thị trường xanh toàn cầu.

Để biết thêm thông tin chi tiết về các “tiêu chuẩn xanh”, Quý Doanh Nghiệp vui lòng liên hệ với KNA CERT theo số Hotline: 0968.038.122 hoặc Email: salesmanager@knacert.com để được hỗ trợ.