Tổng quan về mua bán quyền phát thải khí nhà kính

Mua bán quyền phát thải khí nhà kính là cách giúp các doanh nghiệp kiểm soát lượng khí thải bằng cách mua hoặc bán hạn mức phát thải. Cơ chế này khuyến khích doanh nghiệp giảm ô nhiễm và đầu tư vào công nghệ xanh. Nhiều nước đã áp dụng hệ thống này, và Việt Nam cũng đang từng bước phát triển để hướng tới mục tiêu giảm phát thải, bảo vệ môi trường. Hãy cùng KNA CERT tìm hiểu thêm về việc mua bán quyền phát thải khí nhà kính qua bài viết sau.

Mua bán quyền phát thải khí nhà kính là gì?

Mua bán quyền phát thải khí nhà kính là một cơ chế kinh tế giúp các doanh nghiệp và quốc gia kiểm soát lượng khí thải CO₂ và các khí nhà kính khác. Hệ thống này hoạt động dựa trên nguyên tắc "giới hạn và giao dịch" (cap-and-trade), trong đó chính phủ hoặc tổ chức quản lý sẽ đặt giới hạn lượng phát thải tối đa và phân bổ quyền phát thải cho các doanh nghiệp dưới dạng giấy phép hoặc tín chỉ carbon.

Mỗi doanh nghiệp được cấp một lượng quyền phát thải nhất định, tương ứng với một mức khí thải cho phép. Nếu một doanh nghiệp phát thải ít hơn mức quy định, họ có thể bán lại phần quyền phát thải dư thừa cho các doanh nghiệp khác. Ngược lại, nếu một doanh nghiệp phát thải vượt quá hạn mức, họ phải mua thêm quyền phát thải từ thị trường để bù đắp lượng khí thải vượt mức.

Việc giao dịch quyền phát thải giúp tạo ra động lực kinh tế để doanh nghiệp giảm lượng khí thải, đầu tư vào công nghệ sạch và sử dụng năng lượng tái tạo. Thị trường mua bán quyền phát thải được giám sát bởi các cơ quan quản lý nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của hệ thống. Các chương trình mua bán quyền phát thải hiện nay phổ biến ở nhiều quốc gia như Trung Quốc, Liên minh Châu Âu (EU ETS) và Hoa Kỳ, góp phần vào nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu.

Tín chỉ carbon là gì?

Tín chỉ carbon (carbon credit) là một đơn vị đo lường lượng khí nhà kính được cắt giảm hoặc loại bỏ khỏi bầu khí quyển. Mỗi tín chỉ carbon tương đương với một tấn CO₂ hoặc lượng khí nhà kính có tác động tương đương (CO₂e). Tín chỉ này có thể được mua bán và giao dịch trên thị trường carbon nhằm giúp các tổ chức, doanh nghiệp và chính phủ đáp ứng các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính.

Tín chỉ carbon được cấp khi một tổ chức thực hiện các dự án giúp giảm hoặc loại bỏ khí thải CO₂, chẳng hạn như:

• Dự án năng lượng tái tạo: Điện gió, điện mặt trời, thủy điện, sinh khối...
• Dự án tiết kiệm năng lượng: Cải tiến công nghệ, sử dụng nhiên liệu sạch, nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng.
• Dự án hấp thụ carbon: Trồng rừng, bảo vệ rừng, công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCS - Carbon Capture and Storage).
• Dự án giảm khí nhà kính khác: Kiểm soát khí metan từ bãi rác, nông nghiệp hoặc chăn nuôi.

Sau khi được chứng nhận bởi các tổ chức quốc tế hoặc cơ quan chính phủ, tín chỉ carbon có thể được bán trên thị trường carbon để giúp các doanh nghiệp hoặc quốc gia đáp ứng mục tiêu phát thải của mình.

Hiện nay, có hai loại tín chỉ carbon chính, bao gồm:

✅ Tín chỉ carbon bắt buộc

Tín chỉ carbon bắt buộc được sử dụng trong các chương trình giảm phát thải theo quy định của chính phủ hoặc tổ chức quốc tế nhằm kiểm soát lượng khí nhà kính thải ra môi trường. Các doanh nghiệp hoạt động trong những ngành có mức phát thải cao, như sản xuất công nghiệp và năng lượng, phải tuân thủ các giới hạn phát thải được đặt ra. Nếu vượt quá mức cho phép, họ bắt buộc phải mua tín chỉ carbon để bù đắp phần phát thải dư thừa. Một số hệ thống mua bán phát thải nổi bật hiện nay bao gồm Hệ thống Mua bán phát thải của Liên minh Châu Âu (EU ETS) và Chương trình Giới hạn và Giao dịch của California (California Cap-and-Trade), giúp thúc đẩy việc giảm phát thải khí nhà kính thông qua các cơ chế thị trường.

✅ Tín chỉ carbon tự nguyện 

Tín chỉ carbon tự nguyện là loại tín chỉ mà doanh nghiệp hoặc tổ chức mua nhằm thể hiện trách nhiệm xã hội và cam kết bảo vệ môi trường, dù không bị ràng buộc bởi quy định pháp lý. Việc sử dụng tín chỉ carbon tự nguyện thường nằm trong chiến lược ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị), giúp doanh nghiệp nâng cao hình ảnh thương hiệu, thu hút nhà đầu tư xanh và đáp ứng kỳ vọng của khách hàng về phát triển bền vững. Nhiều công ty hàng không như British Airways và Delta Airlines đã triển khai chương trình cho phép hành khách mua tín chỉ carbon để bù đắp lượng CO₂ phát sinh từ chuyến bay của họ, góp phần giảm tác động tiêu cực đến môi trường.

Thực trạng mua bán quyền phát thải khí nhà kính tại một số nước

1. Liên minh Châu Âu

Hệ thống Giao dịch Phát thải của EU (EU ETS) là thị trường carbon lớn nhất thế giới, áp dụng tại 31 quốc gia nhằm giảm phát thải khí nhà kính. Hệ thống hoạt động theo cơ chế "giới hạn trần và giao dịch", trong đó các doanh nghiệp phải tuân thủ hạn mức phát thải và có thể mua bán hạn mức trên thị trường. Triển khai từ năm 2005, EU ETS đã trải qua nhiều giai đoạn điều chỉnh, với xu hướng siết chặt hạn mức và giảm dần việc cấp phát miễn phí. Từ 2021, EU tăng cường kiểm soát để thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh. Hệ thống này áp dụng cho hơn 11.000 cơ sở công nghiệp lớn, với cơ chế giám sát và phạt nghiêm ngặt. Doanh thu từ bán hạn mức được tái đầu tư vào năng lượng tái tạo. EU ETS góp phần quan trọng vào mục tiêu giảm phát thải và thực hiện cam kết khí hậu của EU.

2. Hoa Kỳ

Hoa Kỳ hiện đang vận hành ba hệ thống ETS chính gồm ETS California, ETS Massachusetts và Sáng kiến khu vực về khí nhà kính (RGGI). ETS California, triển khai từ năm 2012, là chương trình thương mại phát thải lớn nhất, bao phủ gần 80% tổng lượng phát thải KNK của Hoa Kỳ, do CARB quản lý và dựa trên Đạo luật AB 32 cùng các sửa đổi. ETS Massachusetts, áp dụng từ năm 2018 cho lĩnh vực năng lượng điện, bổ sung cho RGGI nhằm giúp bang đạt mục tiêu giảm 25% phát thải vào năm 2020 và 80% vào năm 2050, được thực thi bởi Văn phòng Năng lượng và Môi trường cùng Cơ quan Bảo vệ Môi trường bang. RGGI, hệ thống ETS đầu tiên của Hoa Kỳ trong lĩnh vực năng lượng, được triển khai từ năm 2009 với sự tham gia của nhiều bang vùng Đông Bắc, hướng tới cắt giảm 30% phát thải vào năm 2020 và được quản lý bởi cơ quan RGGI phi lợi nhuận. Ngoài ba hệ thống này, Hoa Kỳ còn đang phát triển nhiều ETS khác như TCI, Pennsylvania, Virginia, New Mexico, New York, Bắc Carolina, Oregon và Washington.

3. Trung Quốc 

Trung Quốc, quốc gia phát thải carbon lớn nhất thế giới, đã triển khai hệ thống giao dịch phát thải (ETS) nhằm định giá carbon và giảm phát thải thông qua các cơ chế thị trường. Bắt đầu từ Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 (2006-2010), Trung Quốc đặt ra các chính sách kiểm soát phát thải và tiếp tục phát triển ETS trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 12 (2011-2015) với 7 chương trình thí điểm tại các thành phố lớn như Bắc Kinh, Thượng Hải, Quảng Đông… Kết quả từ các chương trình này cho thấy 57 triệu tấn CO2 đã được giao dịch, tạo tiền đề cho ETS quốc gia ra mắt năm 2016. Hệ thống này áp dụng cho các doanh nghiệp tiêu thụ trên 10.000 tấn than tương đương/năm trong các ngành công nghiệp trọng điểm như năng lượng, hàng không. Khác với châu Âu, Trung Quốc sử dụng phương pháp giảm mật độ carbon (carbon intensity) thay vì cắt giảm phát thải tuyệt đối, giúp phù hợp hơn với tốc độ tăng trưởng kinh tế của nước này.

4. Việt Nam 

Năm 2022, Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc xây dựng hành lang pháp lý liên quan đến kiểm kê khí nhà kính nhằm thực thi cam kết quốc tế về giảm phát thải, với việc ban hành Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Thông tư 01/2022/TT-BTNMT. Kiểm kê KNK là quá trình tính toán lượng phát thải và hấp thụ KNK trong một năm dựa trên các hướng dẫn của IPCC, giúp thiết lập dữ liệu về phát thải và định hướng các chính sách giảm nhẹ. Trước năm 2020, Việt Nam chưa có nghĩa vụ cắt giảm phát thải nhưng đã báo cáo các hoạt động giảm nhẹ lên Ban Thư ký Công ước. Từ năm 2021, Việt Nam cam kết giảm phát thải so với kịch bản phát triển thông thường (BAU) đến năm 2030, đồng thời xây dựng danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải bắt buộc kiểm kê, tạo tiền đề cho việc quản lý hạn ngạch phát thải và phát triển thị trường các-bon. Đến nay, khái niệm “thị trường mua bán quyền phát thải” đã được đề cập trong Quyết định 1775/QĐ-TTg, đặt nền móng cho cơ chế giao dịch tín chỉ các-bon. Dự thảo Nghị định về giảm nhẹ phát thải KNK và bảo vệ tầng ozon cũng đã xác định lộ trình đến năm 2028 sẽ vận hành chính thức sàn giao dịch tín chỉ các-bon, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia thị trường này. Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm tổ chức đấu giá hạn ngạch phát thải và quản lý các khoản thu từ giao dịch, đồng thời quy định về cơ chế chuyển giao, vay mượn, và nộp trả hạn ngạch phát thải, giúp thúc đẩy tính linh hoạt trong hoạt động mua bán quyền phát thải KNK.

Mua bán quyền phát thải khí nhà kính là một việc quan trọng giúp kiểm soát và giảm lượng phát thải CO₂ trên toàn cầu. Tuy nhiên, để hệ thống này hoạt động hiệu quả, cần có các biện pháp giám sát chặt chẽ, tránh gian lận và đảm bảo rằng các tín chỉ carbon thực sự mang lại lợi ích môi trường. Bên cạnh đó, chính sách toàn cầu cũng cần được điều chỉnh để hạn chế tình trạng rò rỉ carbon và đảm bảo tính công bằng trong thương mại quốc tế.

Và trên đây là bài viết “Tổng quan về mua bán quyền phát thải khí nhà kính” do KNA CERT cung cấp. Nếu quý độc giả có thắc mắc về nội dung của bài viết trên, vui lòng liên hệ với chúng tôi để nhận được giải đáp. 

• Trụ sở chính: Tầng 11, Tòa nhà Ladeco Building, 266 Đội Cấn, Ba Đình, Hà Nội
• Chi nhánh: Tầng 7, Tòa nhà Thủy Lợi 4, 205A Nguyễn Xí, Phường 26, Quận Bình Thạnh, TPHCM
• Facebook: https://www.facebook.com/KNACertification
• Hotline: 0968.038.122
• Email: salesmanager@knacert.com